Καθημερινά, γυρίζοντας στο σπίτι απ’ την δουλειά, διαλέγω πάντα τον δρόμο που περνά από την θάλασσα για να ρεμβάζω, κι ας με μαλώνει ο καλύτερος μου φίλος ότι απαγορεύεται όταν οδηγώ. Την Παρασκευή λοιπόν, όπως κοιτούσα τη θάλασσα είχε ένα τοσοδά κυματάκι, τι όμορφη που ήταν! Αμέσως στο μυαλό μου ήρθε απρόσμενα το rubato. Ναι! Η θάλασσα είχε rubato! Πόσα άραγε όμορφα πράγματα στην ζωή μας δεν έχουν αυτή την μικρή αρυθμία, την απόκλιση από τον κανονικό ρυθμό, την παιδική σκανταλιά ή την ώριμη αυθάδεια… Το είχα ήδη αποφασίσει. Έπρεπε να μιλήσουμε για το rubato…
Pablo Casals, 1938 – J. S. Bach, Cello, Suite No. 1 in G major, BWV 1007
http://youtu.be/Vb-2saAdQ-w
“Ο ρυθμός είναι ο παλμός της μουσικής, ο παλμός της ζωής που με το χτύπο της καρδιάς αποδεικνύει την ύπαρξη της. Ο ρυθμός είναι τάξη αλλά στην μουσική, αυτή δεν εκφράζεται όπως στο σύμπαν με την κανονικότητα στις κινήσεις των πλανητών ή στον αυτοματισμό των χτύπων του ρολογιού. Στην μουσική δεν υπάρχει απόλυτη μέτρηση της κίνησης. Το τέμπο εξαρτάται από παράγοντες φυσικούς και ψυχολογικούς, επηρεάζεται από την εσωτερική ή εξωτερική θερμοκρασία, το περιβάλλον, τα όργανα, την ακουστική. Δεν υπάρχει απόλυτος ρυθμός.”
Το rubato εμφανίστηκε στην μουσική πολύ πριν τον Ρομαντισμό. Είναι παλαιότερο από τον Mozart και τον Bach. Ο Frescobaldi στις αρχές του 17ου αιώνα το χρησιμοποίησε ευρέως. Κι όμως, μεταξύ των κλασσικών υπήρχαν εκείνοι που δεν πίστευαν στις αποκλίσεις από τον αυστηρό ρυθμό. Ο Μότσαρτ περηφανευόταν ότι πάντοτε κρατούσε αυστηρά τον χρόνο, ακόμα και σε περάσματα με έντονο χρώμα. Έλεγε ότι ο χρόνος είναι το πιο σκληρό και απαραίτητο πράγμα στην μουσική. Ο Μπετόβεν σύμφωνα με τους μαθητές του, κρατούσε το χρόνο σαν μετρονόμος. Στην Ρομαντική περίοδο το rubato είναι πια, απολύτως επιθυμητό. Με την εξέλιξη της μουσικής σύνθεσης, αλλάζει και ο αρχικός χαρακτήρας των θεμάτων και συνεπώς, ο ρυθμός. Γίνεται δυναμικός ή αδύναμος, σταθερός ή παιχνιδιάρικος, άκαμπτος ή ελαστικός…..Ο ρυθμός είναι η ζωή. Αυτή η μικρή απόκλιση από τον ρυθμό, συνήθως στο τέλος μιας φράσης προσθέτει στο συναίσθημα του κομματιού, στην ομορφιά της μουσικής. Το rubato, ο ασυμβίβαστος εχθρός του μετρονόμου, είναι ένας φυσικός τρόπος ερμηνείας της τέχνης, απαλύνει την αιχμηρότητα των γραμμών, αμβλύνει τις αυστηρές γωνίες της δομής, χωρίς να καταστρέφει γιατί η επίδραση του εντείνει και εξιδανικεύει τον ρυθμό. Δεν είναι γραμμένο στην παρτιτούρα. Πηγάζει από τον εκτελεστή γι’αυτό και κρύβει κάτι ιδιωτικό από τον ίδιο ή από την στιγμή που αυτό βγαίνει στην επιφάνεια. Προσθέτει στην μουσική που ήδη κατέχει το μέτρο και τον ρυθμό, μια τρίτη διάσταση, αυτή του συναισθήματος και της ατομικότητας.
Arthur Rubinstein – Chopin Nocturne Op. 15, No. 3 in G
http://youtu.be/L1w2_2WG5q4
Tο όνομα που συνδέθηκε περισσότερο απ’όλα με το rubato είναι αυτό του Chopin. Για τον Chopin το rubato υπαγορεύεται μόνο από την λογική του συναισθήματος. Δικαιολογεί την παρουσία του μέσα από την ενδυνάμωση ή μη της μελωδικής γραμμής, μέσω της υπερβολής ή της επιτήδευσης. Το rubato είναι η έμφυτη αίσθηση του μουσικού, δεν έχει να κάνει με τους κανόνες. Ο δικός μας ανθρώπινος μετρονόμος, η καρδιά, κάτω από το βάρος του συναισθήματος γίνεται άρυθμη. Ο Chopin έπαιζε με την καρδιά του. Το παίξιμο του ήταν βαθιά συναισθηματικό. Στην μουσική του Chopin είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες, αυτός ο συγκεκριμένος τρόπος, με τον οποίο διαχειρίστηκε τον ρυθμό και ενέπνευσε τους επόμενους δημιουργούς. Το αριστερό χέρι κρατά αυστηρά τον ρυθμό ενώ το δεξί που παίζει την μελωδία απελευθερώνεται από τον ρυθμό εκφράζοντας την ουσία της μουσικής σκέψης.
Η ακριβής μετάφραση της λέξης rubato υπονοεί την “κλοπή” του χρόνου (κλέβω χρόνο από μια νότα και τον δίνω σε μια άλλη, καθυστερώντας ή επιμηκύνοντας μια τονισμένη νότα, δαπανώντας τον χρόνο της επόμενης). Πολλοί, όπως ο Paderewski διαφωνούν με την ερμηνεία του “κλεμένου χρόνου” γιατί εφόσον ο χρόνος αυτός δίνεται πάλι πίσω δεν υφίσταται η έννοια της κλοπής. Ο εικοστός αιώνας απεινόνισε πολλά είδη rubato, από την συνέχεια της παράδοσης στην μουσική του Schoenberg και του Berg, μέχρι την εντελώς διαφορετική αντίληψη του Bartok και του Stravinsky.
David Oistrakh Brahms Violin Concerto (1.Mov.)
http://youtu.be/Ac79cqjMJkU
Και μετά από όλα αυτά τα ιστορικά και τεχνικά στοιχεία, ας μετατοπιστούμε προς την ουσία των πραγμάτων. Το rubato είναι η κίνηση που υποδηλώνει την ζωντάνια της παρουσίας μας στην ζωή. Είναι η απόδραση από την κανονικότητα της επιβίωσης. Κρύβει την υποκειμενικότητα της στιγμής, την υποκειμενικότητα της ματιάς μας…. Βρίσκεται αν το καλοσκεφτούμε σε όλα τα πράγματα γύρω μας, στην θάλασσα, στον αέρα, στην ζωή… Έχει την προσωπική μας σφραγίδα, δεν χωρά εξήγηση, δεν ξέρω κι αν έχει επανάληψη.. Είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη που βιώνουμε την ζωή μας με τον δικό μας τρόπο. Είναι η προσωπική στιγμή στην οποία χωράμε την αυτοδιάθεση της ύπαρξης μας, ενάντια σε νόμους και κανόνες, είναι η ανάγκη που υπαγορεύεται από μια άγραφη εσωτερικότητα. Το rubato υπάρχει ακόμα και στην σιωπή, αφού και αυτή βιώνεται μέσα από εμάς.
Και η αλήθεια είναι ότι αυτή η κατάργηση του «κανονικού», αυτή η μικρή στιγμή που τίποτα δεν μετρά περισσότερο από την ανάδυση του Άλλου μας εαυτού, είναι ο κυματισμός της παρουσίας μας που θα μείνει ζωντανός ακόμη και μετά από το πεπερασμένο…
Πόσο αναγκαίο λοιπόν, πόσο αληθινό, πόσο προσωπικό, πόσο λιγοστό καθώς μεγαλώνουμε και χάνουμε πάντα κάτι από το αυθεντικό της παιδικής μας ηλικίας…και τι μεγάλη στιγμή όταν μπορούμε και ανακαλύπτουμε ότι το ξαναέχουμε δικό μας..ολόκληρο..
Η μικρή κλοπή του χρόνου που γίνεται αποκλειστικά για χάρη μας, με τον δικό μας τρόπο, ενάντια σε όλα τα πρέπει…..Πόσο πολύ όλα διογκώνονται και μας πνίγουν όταν είναι κανονικά, σε τάξη, με ρυθμό και πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη μας να κλέψουμε κάτι για να βάλουμε την πνοή μας, την ανάσα μας, σε αυτό που δημιουργούμε. Η “κλοπή” του χρόνου που θα γυρίσει πίσω στην επόμενη νότα…..
Το rubato λοιπόν, στην μουσική, στην ζωή, μας κάνει κλέφτες…Ξεκλέβουμε την μικρούλα εκείνη, απειροελάχιστη στιγμή που μας δίνει χώρο στην αιωνιότητα, γι’αυτό και κρύβει κατά βάθος κάτι το μεταφυσικό.
Αυτό το καλοκαίρι λοιπόν, που θα κοιτάτε την θάλασσα να θυμάστε το rubato και μαζί την μικρή, κρυφή μας ανάγκη να αποκλίνουμε πάντα από τον κανονικό ρυθμό της ζωής μας και να κλέβουμε τον χρόνο για χάρη μας, δηλώνοντας έτσι, την ουσία της παρουσίας μας. Κι αν αυτή η κλοπή είναι συνειδητή, είμαι σίγουρη πως θα γυρίσει ο χρόνος πίσω σε μας ολόκληρος…..στην επόμενη…….νότα…….
Capricho Arabe by Francisco Tarrega Interprete: Narciso Yepes
http://youtu.be/Mg_xlyPoTV4
via
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου