«Η τρυφερότητα είναι η πιο σεμνή μορφή αγάπης. Είναι το είδος της αγάπης που δεν εμφανίζεται στις γραφές ή στα Ευαγγέλια, αυτή η αγάπη στην οποία δεν ομνύει κανείς, τα λόγια της οποίας κανείς δεν παραθέτει.
Δεν έχει ειδικά εμβλήματα ή σύμβολα, δεν οδηγεί στο έγκλημα ούτε προκαλεί φθόνο.
Εμφανίζεται όταν παρατηρούμε προσεκτικά από κοντά μια άλλη ύπαρξη, κάτι που δεν είναι ο “εαυτός” μας.
Η τρυφερότητα είναι αυθόρμητη και ανιδιοτελής: πάει πολύ παραπέρα από την όμοιά της ενσυναίσθηση.
Αντιθέτως, πρόκειται για τη συνειδητή, αν και ίσως λιγάκι μελαγχολική, κοινή μοιρασιά της μοίρας.
Η τρυφερότητα είναι η βαθιά συναισθηματική έγνοια για μια άλλη ανθρώπινη ύπαρξη, για την ευθραυστότητά της, για τη μοναδική φύση της και για την έλλειψη ανοσίας της στα βάσανα και στις επιδράσεις του χρόνου.
Η τρυφερότητα αντιλαμβάνεται τους δεσμούς που μας ενώνουν, τις ομοιότητες και την ταύτισή μας.
Είναι μια μορφή θέασης που δείχνει τον κόσμο ζωντανό, διασυνδεδεμένο, συνεργαζόμενο και εξαρτώμενο από τον εαυτό του.»
Olga Tocarczuk | Απόσπασμα από τη διάλεξή της με τίτλο “Ο τρυφερός αφηγητής” στο πλαίσιο της βράβευσής της με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2018 • Περιλαμβάνεται ως επίμετρο στο μυθιστόρημά της “Πλάνητες” | μτφρ.: Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου | εκδόσεις Καστανιώτη
Αξίζεις μια αγάπη που να σε αγαπά ξεχτένιστη, με τα πάντα -και τις αιτίες που σε σηκώνουν βιαστικά, με τα πάντα -και τα δαιμόνια που δε σε αφήνουν να κοιμηθείς.
Αξίζεις μια αγάπη που να σε κάνει να νιώθεις σίγουρη, που να μπορεί να καταναλώσει όλο τον κόσμο αν περπατάει χέρι με χέρι με σένα, που να νιώθει πως οι αγκαλιές σου πάνε τέλεια με το δέρμα της.
Αξίζεις μια αγάπη που να θέλει να χορεύει μαζί σου, που να επισκέπτεται τον παράδεισο κάθε φορά που κοιτάει τα μάτια σου, και που δεν βαριέται ποτέ να διαβάζει τις εκφράσεις σου.
Αξίζεις μια αγάπη που να σε ακούει όταν τραγουδάς, που να σε στηρίζει στα ρεζιλίκια σου, που να σέβεται ότι είσαι ελεύθερη, που να σε συνοδεύει στο πέταγμά σου, που να μην την τρομάζει η πτώση. Αξίζεις μια αγάπη που να πάρει τα ψέματα, που να σου φέρει τον ενθουσιασμό, τον καφέ και την ποίηση.
Κι έκτοτε νομίζω πως έμαθα τι σημαίνει ν' αγαπάς: να είσαι ικανός, όχι να υπερθεματίζεις πάνω στον εαυτό σου και να "υπερβάλεις", αλλά να είσαι προσεκτικός με τον άλλο, να σέβεσαι την επιθυμία του και τους ρυθμούς του, τίποτα να μην του ζητάς αλλά να μαθαίνεις να δέχεσαι, να δέχεσαι κάθε δώρο ως έκπληξη ζωής, να είσαι ικανός να δωρίζεις χωρίς ιδιοτέλεια στον άλλο το ίδιο δώρο, να είσαι ικανός να χαρίζεις την ίδια έκπληξη στον άλλο, χωρίς να τον υποβάλεις σε καμιά βία.
Εν ολίγοις η απλή ελευθερία.
Γιατί ο Σεζάν ζωγράφιζε το όρος Σαιντ - Βικτουάρ κάθε στιγμή; Γιατί το φως κάθε στιγμής είναι ένα δώρο.
| Λουί Αλτουσέρ | Το μέλλον διαρκεί πολύ | μτφρ.: Άγγελος Ελεφάντης | εκδόσεις Ο πολίτης | (εξαντλημένο στον εκδότη)
Πίσω από την παγκόσμια επιτυχία του, ελλοχεύει μία διπλή τραγωδία - Λίγο πριν πεθάνει, ο διάσημος συγγραφέας αφηγήθηκε την τελευταία του ιστορία… τη δική του
Ο Αμος Οζ (1939-2018) ήταν ένας συγγραφέας που αγαπήθηκε από εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο, ενώ για την πατρίδα του το Ισράηλ υπήρξε εμβληματική φιγούρα όχι μόνο της λογοτεχνίας αλλά και γενικότερα της δημόσιας σφαίρας.
Η προσωπικότητά του χαρισματική, η αύρα του γοητευτική (βοηθούσε σε αυτό το πολύ όμορφο παρουσιαστικό του), το ταλέντο του με τις λέξεις απαράμιλλο.
Ο Οζ πέθανε από καρκίνο το 2018, θέλησε ωστόσο τις τελευταίες του στιγμές να δώσει οδηγίες σε μία αγαπημένη του φίλη για να πει την ιστορία του, αληθινά όσα είχε μέσα του, όσα αποτέλεσαν άλλοτε οδηγό, άλλοτε εμπόδιο, άλλοτε ρότα ζωής. Αυτή ακριβώς την ιστορία διηγείται το ντοκιμαντέρ «Το Τέταρτο Παράθυρο» του Ισραηλινού Γιαϊρ Κεντάρ, το οποίο έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που είναι σε εξέλιξη αυτή την εβδομάδα με πλήθος προβολών, σε θερινά σινεμά της πόλης αλλά και μέσω διαδικτύου.
Τι δείχνει το ντοκιμαντέρ αυτό; «Πίσω από την παγκόσμια επιτυχία του Αμος Οζ, συμβόλου της ισραηλινής συνείδησης και συγγραφέως μεταφρασμένου σε 45 γλώσσες, ελλοχεύει μία διπλή τραγωδία. Όταν ήταν 12 ετών, η μητέρα του αυτοκτόνησε, ενώ λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του κατηγορήθηκε για σωματική και ψυχολογική βία από την κόρη του, η οποία έθεσε τέλος στις σχέσεις τους. Μέσα από μια σειρά συζητήσεων με την τελευταία του βιογράφο, συνυφαίνοντας αυτοβιογραφικές αφηγήσεις, κείμενα και συζητήσεις με τους οικείους του, ο Αμος Οζ αφηγείται την τελευταία του ιστορία».
Όπως ακούγεται ο ίδιος να λέει, για να γίνεις συγγραφέας πρέπει να έχεις κάποιο τραύμα και η αλήθεια είναι πως η ζωή του σπουδαίου αυτού συγγραφέα στιγματίστηκε από πολύ δύσκολες στιγμές. Καθοριστική για την όλη του πορεία υπήρξε η απώλεια της μητέρας του, όταν εκείνος ήταν μόνο 12 ετών.
Η μητέρα του ήταν μία ιδιαίτερη γυναίκα. Καταγόταν από την Πολωνία και είχε πανεπιστημιακή μόρφωση και βαθιά καλλιέργεια, ωστόσο πάλευε σε όλη της τη ζωή με την κατάθλιψη, μέχρι που πριν γίνει 40 ετών αυτοκτόνησε.
Ο θάνατος αυτός ήρθε να καταστρέψει ό,τι όριζε μέχρι τότε ως κόσμο και να τον ξυπνήσει βίαια από ένα περιβάλλον στο οποίο μεγάλωνε ως ξεχωριστό, χαρισματικό παιδί που «έπρεπε» -κατά δήλωσή του- να συναρπάζει τους πάντες.
Δύο χρόνια μετά ήρθε η σειρά του να κινήσει τα νήματα. Αποφάσισε να γυρίσει την πλάτη στη ζωή της Ιερουσαλήμ και το κουλτουριάρικο περιβάλλον που είχε «χτίσει» ο καθηγητής πατέρας του για να πάει να ζήσει σε κιμπούτς* και να ασχοληθεί με γεωργικές εργασίες. Με περηφάνια αλλά και στόχο να πληγώσει την πατρική φιγούρα και όσα συμβόλιζε δήλωνε οδηγός τρακτέρ και έζησε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, μη μπορώντας όμως τελικά να διώξει από το μυαλό του ούτε τη μορφή της μητέρας, ούτε τον ήχο των λέξεων που χόρευαν μέσα του.
Λέξεις που χρόνια αργότερα δεν θα μπορούσε άλλο να κρατάει στο μυαλό του και θα έβαζε σε χαρτί. Το κιμπούτς όπου ζούσε και οι πολλές ώρες εργασίας δεν κατάφεραν να περιορίσουν την ανάγκη για γραφή, ούτε θα απέτρεπαν λίγα χρόνια μετά τους κριτικούς των New York Times να θαυμάσουν την πένα του Άμος Οζ έτσι όπως αποτυπώθηκε στο «Ο Μιχαέλ μου», το βιβλίο που τον καθιέρωσε ως τον σημαντικότερο σύγχρονο Ισραηλινό συγγραφέα.
Παντρεμένος με παιδιά, έγραφε αχόρταγα και κέρδιζε φήμη και δόξα, φέρνοντας πολλά λεφτά και στην κολλεκτίβα, όπου ζούσε. Το άσθμα του γιου του ήταν εκείνο που λειτούργησε ως η αφορμή για να φύγει από το κοινόβιο και να επιστρέψει στη ζωή που είχε απαρνηθεί στην ηλικία των 14.
Η μητέρα του δεν ήταν η μόνη γυναίκα που έμελλε να χάσει. Η δεύτερη τραγωδία που σημάδεψε τη ζωή του ήταν η σύγκρουση με την κόρη του Γκάλια, μία ρήξη που ράγισε και το δικό του είδωλο και για πολλούς τον έχει μετατρέψει σε persona non grata.
Η Γκάλια εξέδωσε την αυτοβιογραφία της με τίτλο «Κάτι μεταμφιεσμένο σαν αγάπη», στην οποία περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες πώς ο πατέρας της, ο διάσημος Άμος Οζ, που λατρεύεται σε όλο τον κόσμο και υπήρξε υπέρμαχος της ειρήνης και της συμφιλίωσης του ισραηλινού με τον παλαιστινιακό λαό, φέρθηκε στην ίδια σαν σκουπίδι. Εγραψε ότι την κακοποιούσε τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά, περιγράφοντας τον ως ένα τέρας δίχως φραγμούς και όρια.
«Στην παιδική μου ηλικία, ο πατέρας μου με χτυπούσε, με έβριζε και με εξευτέλιζε. Ηταν δημιουργικός στην εύρεση τρόπων για να με κακοποιήσει. Με έσερνε σε όλο το σπίτι και με πέταγε έξω. Με αποκαλούσε σκουπίδι. Δεν έχανε την ψυχραιμία του και δεν επρόκειτο για ένα περιστασιακό χαστούκι στο πρόσωπο, μα για μία ρουτίνα σοβαρής κακοποίησης. Το έγκλημά μου ήταν ότι είμαι εγώ, έτσι η τιμωρία μου δεν είχε τελειωμό. Επρεπε να βεβαιωθεί ότι είχα σπάσει» αναφέρει η Γκάλια. Η συγγραφέας Γιεχούντα Ατλας, φίλη της Γκάλια, έχει βγει στα ΜΜΕ του Ισραήλ για να υποστηρίξει την ιστορία της αναφέροντας: «Τις ήξερα αυτές τις ιστορίες. Είναι δύσκολο για εμάς τους αριστεριστές, γιατί ο Αμος Οζ ήταν ο χρυσός μας πρίγκιπας, αλλά φαίνεται πως το φεγγάρι έχει και τη σκοτεινή του πλευρά».
Ωστόσο η χήρα του Οζ και τα άλλα δύο του παιδιά έχουν αντικρούσει κάθε κατηγορία εις βάρος του, λέγοντας πως υπήρξε ένας πολύ ζεστός, δοτικός πατέρας που αγαπούσε την οικογένειά του.
Ο ίδιος μιλάει στο ντοκιμαντέρ για την κόρη του, προσπαθώντας να ισορροπήσει σε τεντωμένο σκοινί, έχοντας κατά νου και την υστεροφημία του. Προσπαθεί να πείσει ότι τα περιστατικά βίας ήταν πολύ μικρά και πως δεν μπορεί να καταλάβει γιατί η κόρη του έχει αντιδράσει έτσι. Στην ίδια ισορροπία κινείται και η βιογράφος του, η οποία ναι μεν λέει ότι πιστεύει την κοπέλα, από την άλλη όμως λατρεύει τον Οζ και πιστεύει και σε εκείνον, με αποτέλεσμα να αφήνεται ο τηλεθεατής να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
Οποια και αν είναι η αλήθεια, το «Τέταρτο Παράθυρο» είναι ένα ξεχωριστό ντοκιμαντέρ που διαπερνά όχι μόνο τη ζωή του Οζ αλλά και την ιστορία του κράτους του Ισραήλ, δίνοντας μία σφαιρική ματιά στην προσωπικότητα του συγγραφέα που έχει αγαπηθεί πολύ και στην Ελλάδα.
* Το κιμπούτς είναι ισραηλινή συλλογική κοινότητα. Παρέχει στα μέλη του τα πάντα σε αντάλλαγμα για τη στήριξή τους στην κοινότητα μέσω της εργασίας τους.
"Στο σπίτι μας μόνο βιβλία είχαμε μπόλικα, αλογάριαστα, από τοίχο σε τοίχο, στο διάδρομο, στην κουζίνα, στην είσοδο, στα περβάζια των παραθύρων και πού δεν είχαμε. Χιλιάδες βιβλία σε κάθε γωνιά του σπιτιού. Υπήρχε μια αίσθηση ότι οι άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται, γεννιούνται και πεθαίνουν, τα βιβλία όμως είναι αθάνατα. Όταν ήμουν μικρός, έλπιζα να μεγαλώσω και να γίνω βιβλίο. Όχι συγγραφέας, αλλά βιβλίο: ανθρώπους μπορείς να σκοτώσεις σαν μυρμήγκια. Και συγγραφείς δεν είναι δύσκολο να σκοτώσεις. Τα βιβλία όμως, ακόμα και αν τα καταστρέφουν συστηματικά, πάντα υπάρχει πιθανότητα να σωθεί κάποιο αντίτυπο και να συνεχίσει να ζει πάνω στο ράφι, μια αιώνια σιωπηλή ζωή σε κάποιο ξεχασμένο ράφι σε κάποια μακρινή βιβλιοθήκη, στο Ρέικιαβικ, στο Βαγιαντολίδ ή στο Βανκούβερ. | Ιστορία αγάπης και σκότους | μτφρ.: Ιακώβ Σιμπή | εκδόσεις Καστανιώτη |"
