Ο Χρήστος Γιανναράς έφυγε απ' τη ζωή, αφήνοντας μια πιο φτωχή Ελλάδα.
Ο Χρήστος Γιανναράς , εξέχων σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας, απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών. Ο γιος του μοιράστηκε την είδηση του θανάτου του στο Facebook.
Ο Γιανναράς είχε λάβει την υποτροφία του Ιδρύματος Alexander von Humboldt στη Γερμανία και ήταν μέλος τόσο της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών όσο και της Διεθνούς Ακαδημίας Ανθρωπιστικών Επιστημών στις Βρυξέλλες. Επί 13 χρόνια αρθρογραφούσε τακτικά στην εφημερίδα «Το Βήμα» για κοινωνικά και πολιτικά θέματα, ενώ από το 1993 ήταν ο αρθρογράφος της «Καθημερινής». Εκτός από το συγγραφικό του έργο, εμφανιζόταν στην τηλεόραση και διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού « Σύνορο», το οποίο κυκλοφόρησε από το 1964 έως το 1967.
Από το 1982 έως το 2002 ήταν καθηγητής φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στην Αθήνα, όπου δίδασκε φιλοσοφική ορολογία, πολιτική φιλοσοφία και πολιτιστική διπλωματία. Δίδαξε επίσης ως επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια του Παρισιού, της Γενεύης, της Λωζάνης και της Κρήτης. Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 10 ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ο Γιανναράς αφήνει πίσω του ένα σημαντικό έργο επικεντρωμένο στις διακρίσεις μεταξύ της ελληνικής και της δυτικοευρωπαϊκής φιλοσοφίας και της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης. Το βιβλίο του «Η ελευθερία της ήθους» έχει ιδιαίτερη επιρροή, θεωρείται συχνά ως το θεμέλιο αυτού που έγινε γνωστό ως «νεοορθοδοξία» και έχει παρομοιαστεί με τον «Μάη του '68» στην ορθόδοξη θεολογία και ηθική .
Γνωρίζουμε τον έρωτα μόνο στην απόσταση της αποτυχίας. Πριν την αποτυχία δεν υπάρχει γνώση· η γνώση έρχεται πάντα μετά τη βρώση του καρπού. Σε κάθε έρωτα ξαναζεί η εμπειρία της γεύσης του παραδείσου και της απώλειας του παραδείσου. Σπουδάζουμε τον έρωτα μόνον εξόριστους από την πληρότητα της ζωής που αυτός χαρίζει.
Εύχομαι να ξεπεράσεις τα σημερινά παιδιά ότι Έλληνας δε γεννιέσαι, γίνεσαι…
Το Kintsugi πρωτοεμφανίζεται τον 15ο αιώνα στην Ιαπωνία και είναι η τέχνη επιδιόρθωσης ενός σπασμένου κεραμικού ή πορσελάνινου αντικειμένου, που καλύπτει τις ρωγμές με πούδρα χρυσού.
Είναι σύνθετη λέξη, αποτέλεσμα των λέξεων Kin, που σημαίνει χρυσός και Tsugi, που σημαίνει ένωση. Σε μια πιο ελεύθερη μετάφραση, η οποία θα απέδιδε καλύτερα τον σκοπό της τεχνικής, Kintsugi σημαίνει, δηλαδή, αποκατάσταση με χρυσό.
Η ιστορία του πρώτου Kintsugi
Με το πέρασμα των χρόνων δημιουργήθηκε ένας αστικός μύθος γύρω από την τέχνη Kintsugi. Λέγεται πως ο Σογκούν* Ashikaga Yoshimasa (1435-1490) συνήθιζε να χρησιμοποιεί πάντα το αγαπημένο του μπολ για τσάι(chawan) για την καθημερινή ιεροτελεστία του τσαγιού. Μια μέρα, όμως, το μπολ αυτό έσπασε και τότε ο Yoshimasa το έστειλε για επισκευή στην Κίνα, από όπου και το είχε αγοράσει. Μήνες αργότερα, το μπολ, επέστρεψε στα χέρια του μόνο και μόνο για να τον απογοητεύσει. Είχε παραμορφωθεί, με μεταλλικά κομμάτια να ενώνουν τις ρωγμές, όχι μόνο ασχημαίνοντάς το, αλλά και καθιστώντας το ακατάλληλο για χρήση, αφού πλέον δεν μπορούσε να συγκρατήσει το νερό.
Τότε, λοιπόν, ο Yoshimasa έδωσε εντολή στον δικό του τεχνίτη να βρει έναν τρόπο να το επιδιορθώσει, ο οποίος να είναι πρακτικά αποτελεσματικός, αλλά να ικανοποιεί και την αισθητική του ίδιου. Και κάπως έτσι, από την έμπνευση εκείνου του τεχνίτη, που το όνομά του ξεχάστηκε στο χρόνο, γεννήθηκε μια νέα τέχνη.
H φιλοσοφία πίσω από το Kintsugi
Το Kintsugi είναι μια διαδικασία χρονοβόρα, με πολλά στάδια. Μπορεί να κρατήσει από εβδομάδες μέχρι και μήνες, κάποιες φορές μέχρι και χρόνο, ώστε δημιουργηθεί ένα νέο σκεύος, που μετατρέπει τα ψεγάδια σε στολίδια.
Μέσω αυτής της διαδικασίας το Kintsugi συνδέεται άμεσα με τη Wabi-Sabi ιαπωνική φιλοσοφία, που προσκαλεί τον παρατηρητή να δει το όμορφο στο ελαττωματικό ή στο ατελές. Άλλωστε, όταν κάτι πέφτει και σπάει, μπορεί στα μάτια των πολλών να μοιάζει άχρηστο, αν, όμως, του αφιερώσεις χρόνο και φροντίδα, τότε οι ρωγμές του μπορούν να γίνουν τα μεγαλύτερα προτερήματά του. Αυτά που το ξεχωρίζουν από την πληθώρα των τέλειων, ‘’σαν καινούργιων’’ σερβίτσιων, και το κάνουν μοναδικό.
Σκεφτείτε έναν άνθρωπο, που οι δυσκολίες και τα χρόνια χάραξαν πάνω του κάποιες «ρωγμές», κάπως διαφορετικές. Αυτές τον κάνουν αυτό που είναι. Αυτές τον κάνουν μοναδικό. Αυτή είναι η φιλοσοφία του Kintsugi.
*Σογκούν: Υψηλόβαθμος στρατιωτικός/Αρχηγός του στρατού, Ιαπωνία. Τίτλος που συναντάμε μέχρι το έτος 1867.
Τάσος Λειβαδίτης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές που οι λέξεις του συνεχίζουν να ταξιδεύουν και να αγγίζουν τις καρδιές των ερωτευμένων. Γι’ αυτόν κυρίως τον λόγο, θεωρείται μαέστρος των συναισθημάτων, που τα αποδίδει στα λυρικά ποιήματά του με μοναδική επιδεξιότητα.
Είναι ένας ποιητής που μπορεί να απευθυνθεί στον καθένα, ένας συνομιλητής που η συζήτηση μαζί του αλλάζει αναλόγως με την ηλικιακή φάση που βρίσκεται ο αναγνώστης. Οι στίχοι του που έχουν χαραχτεί για τον έρωτα, συχνά «περνούν» τα ιστορικά φράγματα και καταλήγουν στο υπαρξιακό τέλος.
Γεννήθηκε στις 20 Απριλίου του 1922 εν μέσω πολεμικών αναταραχών. Μεγαλώνοντας, απέκτησε έντονη πολιτική συνείδηση, γι’ αυτό και οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ. Το 1946, παντρεύτηκε την αγαπημένη του, τη Μαρία Λογοθέτη, στην οποία είναι αφιερωμένο και το «Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας». Ανέπτυξε έντονη πολιτική δραστηριότητα στο χώρο της αριστεράς, με συνέπεια να εξοριστεί από το 1945 έως το 1951. Ο ποιητής επιβίωσε από πολέμους και έζησε εξόριστος στη Μακρόνησο, μέχρι να επιστρέψει ξανά σπίτι του.
Το 1955, δικάστηκε στο Πενταμελές Eφετείο για το έργο του, «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου» (βλ. τέλος). Πλήθος κόσμου και ανάμεσά τους πολλές προσωπικότητες των γραμμάτων, παρακολούθησαν αυτή τη πνευματική δίκη, όπου ο ποιητής μετέτρεψε το εδώλιο σε βήμα για να διατυπώσει την ουσία και τον σκοπό της τέχνης του. Συγκίνησε όχι μόνο το ακροατήριο αλλά και τους δικαστές που τελικά τον αθωώσουν πανηγυρικά.
«Γι’ αυτό σου λέω.
Μην κοιμάσαι: είναι επικίνδυνο.
Μην ξυπνάς: Θα μετανιώσεις.»
Συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Αυγή» (1954 – 1980) και το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» (1962 – 1966), όπου δημοσίευσε πολιτικά και κριτικά δοκίμια. Στη διάρκεια της δικτατορίας (1967 – 1974) ασχολήθηκε – για βιοποριστικούς λόγους – με μεταφράσεις και διασκευές λογοτεχνικών έργων σε διάφορα λαϊκά περιοδικά, παράλληλα δε, στράφηκε με νοσταλγία προς το παρελθόν, αδυνατώντας να δεχθεί τη σκληρή πραγματικότητα της εποχής, μια στάση που αντικατοπτρίζεται στην ποίηση αυτής της περιόδου, με έμφαση στον «Νυχτερινό επισκέπτη».
Θα ξαναβρεθούμε μια μέρα. Kαι τότε όλα τα βράδια κι όλα τα τραγούδια θα ‘ναι δικά μας. Θα ‘θελα να φωνάξω τ’ όνομά σου, αγάπη, μ’ όλη μου τη δύναμη. Nα το φωνάξω τόσο δυνατά που να μην ξανακοιμηθεί κανένα όνειρο στον κόσμο καμιά ελπίδα πια να μην πεθάνει.
Το 1986 εξέδωσε τη συλλογή «Βιολέτες για μια εποχή» που θεωρήθηκε ως το κύκνειο άσμα του. Ο Τάσος Λειβαδίτης πέθανε στην Αθήνα το 1988 (ήταν μόνο 66 ετών) από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Μετά το θάνατό του, εκδόθηκαν ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο «Χειρόγραφα του Φθινοπώρου».
Πίναμε όλη νύχτα, «ακούς αυτήν την υπέροχη μουσική;», τον ρώτησα, «δεν είναι μουσική», μου λέει. «Εγώ καταστρέφω τη ζωή μου.»
Τιμήθηκε με Α΄ Βραβείο Ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας Βαρσοβίας (1953) για τη συλλογή του «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου», Α΄ Βραβείο Ποίησης του Δήμου Αθηναίων (1957, για τη συλλογή του «Συμφωνία αρ. Ι»), Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1976, για τη συλλογή «Βιολί για μονόχειρα»), Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1979, για το «Εγχειρίδιο ευθανασίας»).
Την πρώτη φορά
που ενέδωσα, σκέφτηκα ύστερα
απελπισμένος να πάω να πνιγώ.
Τη δεύτερη φορά
μου αρκούσε να κοιτάω απλώς τη θάλασσα.
Τώρα σιχαίνομαι ακόμα και το νερό.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Συγγραφέων. Στίχοι του μελοποιήθηκαν από τους Μίκη Θεοδωράκη, Μάνο Λοΐζο και άλλους αξιόλογους Έλληνες συνθέτες. Η ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη κυριαρχείται από σπαρακτική υπαρξιακή αγωνία, η οποία εκδηλώνεται αρχικά ως έκφραση τρυφερότητας και συμπόνιας. Στη δεύτερη φάση του έργου του εκδηλώθηκε ως εσωτερική αναδίπλωση/αναζήτηση νοήματος στη ζωή, μετά από τη διάψευση προσδοκιών και θυσιών των συν-αγωνιστών για έναν καλύτερο και πιο δημοκρατικό κόσμο.
Το βράδυ έχω βρει έναν ωραίο τρόπο για να κοιμάμαι, τους συγχωρώ έναν έναν όλους.
Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου
(απόσπασμα του έργου του)
Παγωνιά φυσάει στους έρημους δρόμους της πολιτείας ο άνεμος στροβιλίζει τη σκόνη παρασέρνει τ’ αποτσίγαρα τα σύννεφα τα χαρτιά λίγοι μοναχικοί διαβάτες περνάνε βιαστικοί στους δρόμους φυσάει φυσάει στις καμινάδες στις στέγες κάτω απ’ τις γέφυρες φυσάει μες απ’ τ’ αχαμνά σκέλια των κατάδικων που σουλα- τσάρουν στα προαύλια των φυλακών φυσάει στις ματωμένες κοιλιές των γυναικών που γεννάνε έξω απ’ τις κλειστές πόρτες των νοσοκομείων φυσάει στις παράγκες στα παραπήγματα στα καπηλειά φυσάει κάτω απ’ τα παλιά ανάχτορα Μνημόσυνο για τους πεσόντες Εξέδρες τα ψηλά καπέλα των υπουργών μονύελα γάντια ακριβές γούνες οι φαντάροι στη γραμμή παρουσιάζουν όπλα πίσω απ’ τις ξιφολόγχες που γυαλίζουν στριμώχνεται ο λαός
Φάτσες τετράγωνες ρυτιδωμένες φάτσες μελανιασμένες απ’ το κρύο μελανιασμένες απ’ τις καπνιές χοντρά δυνατά σαγώνια σαπισμένα δόντια μάτια κάτω απ’ τα τσαλακωμένα κασκέτα κόκκινα και βλοσυρά Ανάπαυσον ο Θεός τους δούλους σου αλληλούια φυσάει
Ένας γέρος μισοκοιμάται ένας σοβατζής με τη φόρμα του χιονισμένη απ’ ασβέστη δεν υπάρχει διέξοδος οι Σλάβοι μας απειλούν ο πόλεμος ησυχία ησυχία μιλάει ο κύριος υπουργός ο πόλεμος αλληλούια φυσάει μες απ’ τα δεκανίκια των σακάτηδων που χτυπάνε τις πόρτες των πολιτειών φυσάει μες στις κιθάρες των τυφλών που παίζουν στις γωνιές των δρόμων φυσάει ανάμεσα στα κόκκαλα των νεκρών
Μια γυναίκα σφίγγει τρομαγμένη το παιδί της εκείνο πονάει και μπήγει τις φωνές …. Οι νεκροί προχωράνε αμίλητοι αναποδογυρίζουν τα καμιόνια αναποδογυρίζουν τα τάνκς πατάνε πάνω στις ξιφολόγχες και τις σάλπιγγες
Επιτεθήτε Οι χωριάτες αρπάζουν τα δικράνια τους και προχωράνε ο άνεμος βουίζει μες στα στάχια βελάζουν τα μοσκάρια στις αυλές ξύλα κι αξίνες ανεμίζουν στον αέρα οι δρόμοι αυτά τα πελώρια λαρύγγια του κόσμου σφυροκοπάνε από κραυγές ερχόμαστε παραμερίστε κατεβαίνουμε σαν μια χιονοστιβάδα που όσο κατηφορίζει με- γαλώνει
Μια απέραντη θέρμη απο χιλιάδες χνώτα τα κεριά λυώνουν μονομιάς στο βάθος των εκκλησιών τραντάζεται ο θόλος τ’ ουρανού απ’ τα μεγάλα καρδιοχτύπια ερχόμαστε από πολύ μακριά πηγαίνουμε πολύ μακριά βαδίσαμε μες στη λάσπη και το αίμα βαδίσαμε πάνω στα κόκκαλα των παιδιών μας βαδίσαμε χιλιάδες χρόνια για νάρθουμε φάτσες σημαδεμένες απ’ τα οξέα και τις μπαλνταδιές του μέλ- λοντος χέρια που παίζουνε σαν παιχνιδάκια τις βαρειές και την τύχη του κόσμου ειρήνη
Σφυρίζουν τα τραίνα μια μεγάλη βουή απ’ όλα τα σημεία του ορίζοντα χιλιάδες χέρια αδράχνουν και χτυπάνε τις καμπάνες οι κουλοχέρηδες αρπάζουν με τα δόντια τους και τραβάνε τα σκοινιά οι γυναίκες αρπάζουν τα μωρά τους και τα σηκώνουν ψηλά σαν λάβαρα ο άνεμος φυσάει τα μαλλιά τους ο άνεμος φυσάει και ξεδιπλώνει σαν σημαίες τα μαλλιά τους θέλουμε να σπείρουμε θέλουμε να υφάνουμε θέλουμε να γεννήσουμε ειρήνη ειρήνη
Ο άνεμος σκίζει τα σύννεφα και πάνω σ’ αυτά τα κουρελιασμένα πλήθη πέφτει ξαφνικά ένας καταράχτης φως είμαστε εμείς που ζυμώνουμε και δεν έχουμε ψωμί εμείς που βγάζουμε το κάρβουνο και κρυώνουμε είμαστε εμείς που δεν έχουμε τίποτα κι ερχόμαστε να πάρουμε τον κόσμο ειρήνη ειρήνη είμαστε οι προλετάριοι
Σαν μια αστράπη το αύριο αυλακώνει τις πρωτεύουσες οι πολιτείες φαρδαίνουνε σπρωγμένες απ’ τους αγκώνες του πλήθους οι περαστικές σκιές πέφτουν τραχειές πάνω στα μέγαρα σαν αξίνες αυτός ο θόρυβος είναι ο σφυγμός ενός πελώριου πυρετού – θάλεγες πως το ίδιο το μέλλον βαδίζει σήμερα
Οι τυφλοί πίσω απ’ το σκοτάδι τους με τρεμέμενα ρουθούνια μυρίζονται αυτόν τον ήλιο που πάει ν’ ανατείλει είμαστε εμείς που γκρεμιζόμαστε απ’ τις σκαλωσιές εμείς που μας θάβουν οι στοές των ορυχείων εμείς που πέφτουμε ουρλιάζοντας μες τα λυωμένα μέταλλα ειρήνη ειρήνη ο άνεμος που σας παρασέρνει απόψε έρχεται απ’ τα χνώτα μας και τα φυσερά μας
Χιλιάδες άνθρωποι προχωράνε βλοσυροί χοντροκομμένοι βρώμικοι μην πιστεύοντας στο Θεό κουβαλώντας σαν ένα καινούργιο πελώριο Θεό τη δύναμη τους είμαστε εμείς που κλαίμε σ’ όλες τις γωνιές του κόσμου εμείς που βλαστημάμε όλα τα ιερά του κόσμου είμαστε εμείς που τραγουδάμε σ’ όλες τις γλώσσες του κόσμου ειρήνη ειρήνη
Προχωράνε απ’ όλα τα σημεία της γης με τις χοντρές πατούσες τους γκρεμίζοντας τα σύνορα με τα σκληρά ροζασμένα χέρια τους σχεδιάζοντας πάνω στο κόκκινον ορίζοντα τις φαρδειές χειρονομίες ενός καινούργιου πεπρωμένου
Και πίσω έρχεται ο άνεμος πίσω τους έρχεται ο μεγάλος άνεμος πίσω τους έρχεται ο μεγάλος άνεμος βουίζοντας ειρήνη ειρήνη
Δεν είμαι μια τραγουδίστρια που παίζει, αλλά μια ηθοποιός που τραγουδά» φέρεται να είχε πει ηΜαρία Κάλλας(1923-1977). Το όνομά της έφτασε σε κάθε γωνιά του κόσμου χάρη στη φωνή της, εκείνη θεωρούσε και ονόμαζε πρώτη της καριέρα εκείνη στην Αθήνα, στη διάρκεια του πολέμου. «Εκεί ασκήθηκα, εκεί απέκτησα τις σκηνικές εμπειρίες μου» είχε δηλώσει. Κι έφτασε το πλήρωμα του χρόνου η Αθήνα να την τιμήσει, να της προφέρει ένα μουσείο.
Αναφέρομαι στο Μουσείο Μαρία Κάλλας, το πρώτο μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο στην Ελληνίδα σοπράνο που καθόρισε την όπερα του 20ου αιώνα. Το μουσείο ανοίγει σήμερα, 26 Οκτωβρίου, τις πόρτες του στο κοινό, στην «καρδιά» της Αθήνας, σε νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Μητροπόλεως 44. Τα δε θυρανοίξια του, συμπίπτουν με τη συμπλήρωση 100 χρόνων, το 2023, από τη γέννησή της – υπενθυμίζω ότι έχουν ενταχθεί στον κατάλογο επετείων της UNESCO για το 2023, ενώ οργανισμοί όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έχουν εκκινήσει επετειακή σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσουν τη μεγάλη ντίβα της όπερας.
Μία γνωριμία με αυτή προφέρει και το Μουσείο Μαρία Κάλλας, το οποίο παραδίδει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων ώστε να αποτελέσει σταθερό σημείο πολιτιστικής αναφοράς για τα επόμενα χρόνια. Ο νέος μουσειακός οργανισμός φωτίζει την καριέρα και την προσωπικότητα της Κάλλας, πέρα από τους μύθους που καλλιεργήθηκαν γι' αυτήν, με στόχο να εμπνεύσει, να ψυχαγωγήσει και να αναδείξει τα στοιχεία της τεχνικής της που την έκαναν μοναδική.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Η ιδιαιτερότητα του εν λόγω μουσείου έγκειται στη μουσειακή του πρόταση η οποία απέχει από την πεπατημένη, με τέσσερα στούντιο στον 2ο όροφο του μουσείου που αναφέρονται σε κομβικές στιγμές της καριέρας της και πολλά εκθέματα (κείμενα, αντικείμενα, βίντεο και σπάνια ηχητικά στιγμιότυπα) στον 1ο όροφο που συμπληρώνουν στοιχεία για την καταγωγή, την προσωπικότητα και τη μουσική πορεία της Κάλλας· από το ξεκίνημά της, τα χρόνια της στην Ελλάδα, τη διεθνή καριέρα και τους μεγάλους ρόλους, μέχρι την κοσμική της ζωή, την προσωπικότητά της, τους ανθρώπους της ζωής της, αλλά και την κληρονομιά που άφησε.
Το μουσείο αναδεικνύει τα τρία στοιχεία που συνέβαλαν ώστε η Κάλλας να γίνει μύθος – η μουσική, η ερμηνεία της (φωνή της) και η εργατικότητά της – στους χώρους του συνδυάζονται η τεχνολογία, τα αντικείμενα που αποκτούν πλέον χαρακτήρα κειμηλίων καθώς και η βιωματική εμπειρία διότι υπάρχουν λεζάντες που προτρέπουν το κοινό να αγγίζει, να βάλει τα ακουστικά και να ακούσει ηχογραφήσεις της Κάλλας ενώ ερμηνεύει άριες της όπερας. Το κοινό μπορεί επίσης να τραβήξει προς τα έξω τα συρτάρια με τις προθήκες, σαν να ανακαλύπτει κάτι νέο αλλά και να ξετυλίγει, νοητά, στιγμές από τη ζωή της Κάλλας.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεται το Μουσείο Μαρία Κάλλας; «Στους θαυμαστές της (σ.σ. Μαρίας Κάλλας), στους θαυμαστές της όπερας αλλά και σε όλους», όπως ειπώθηκε κατά τη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε το μεσημέρι της Τετάρτης 25ης Οκτωβρίου στο μουσείο, παρουσία του Δημάρχου Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, του Προέδρου της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Δέδε και του Διευθύνοντα Συμβούλου Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Μπιζάνη.
«Η Αθήνα όφειλε την τιμή στη θρυλική Divina», υπογράμμισε ο Κώστας Μπακογιάννης για τον νέα μουσειακό οργανισμό της πόλης. Το έργο της δημιουργίας του είχε αναλάβει να το υλοποιήσει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, που από το 2000 κατέχει και διατηρεί την αρχική συλλογή του Δήμου Αθηναίων με αντικείμενα που ανήκουν στη μεγάλη ντίβα.
Τα πρώτα αντικείμενα της συλλογής του Μουσείου αποκτήθηκαν από τον Δήμο Αθηναίων το 2000 με τη συμμετοχή του σε διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι. Στη συνέχεια, η συλλογή εμπλουτίστηκε με δωρεές αντικειμένων που ανήκαν ή αναφέρονται στη Μαρία Κάλλας, από πολλούς φορείς και ιδιώτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Όσο για το κόστος δημιουργίας του Μουσείου, μαζί με τις μελέτες, ανήλθε στα 1,5 εκατομμύρια ευρώ, όπως έγινε γνωστό κατά τη συνέντευξη Τύπου.
Τα στούντιο για την Κάλλας
Το καλωσόρισμα για το κοινό προτείνεται από το Μουσείο να γίνει από τον 2ο όροφο, εκκινώντας από τη φωνή της La Divina σε τρεις από τους πιο εμβληματικούς ρόλους της καριέρας της.
«Αρκεί να την ακούσεις μία φορά για να μην την ξεχάσεις ποτέ» διαβάζω τη φράση του τενόρου Τζουζέπε ντι Στέφανο και ανοίγω την πόρτα που με εισάγει στο πρώτο από τα τέσσερα στούντιο. Με καλωσορίζει το ηχητικό απόσπασμα της άριας «Casta Diva» από την όπερα «Νόρμα» του Μπελίνι· η συγκεκριμένη ερμηνεία είναι στο Λονδίνο, το 1952, όσο για το σκηνικό, παραπέμπει στο δάσος στο οποίο η Νόρμα τραγουδά την ωδή στη Σελήνη, και την οποία μπορούμε να θυμηθούμε (σ.σ την ωδή) στο παρακάτω βίντεο.
Το δεύτερο στούντιο ντύνει ηχητικά η άρια «Vissi d’ arte» από την όπερα «Τόσκα» του Πουτσίνι, από την ερμηνεία της Κάλλας επίσης στο Λονδίνο, το 1964. Η σκηνογραφική επιμέλεια του δωματίου με την κόκκινη μοκέτα και τις βελούδινες κόκκινες κουρτίνες (βλ. παρακάτω) παραπέμπει στην εν λόγω παράσταση.
Λήψη από το δεύτερο δωμάτιο του 2ου ορόφου του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Στο τρίτο στούντιο ηχεί η άρια «Sempre Libera» από την όπερα «Τραβιάτα» του Βέρντι κατά την ερμηνεία της Κάλλας στη Λισαβόνα το 1958, και στο τέταρτο η Κάλλας που παραδίδει σειρά μαθημάτων στην περίφημη Juilliard School της Νέας Υόρκης.
Γνωριμία με την Κάλλας
Οι εμφανίσεις της Κάλλας είναι ως επί το πλείστον γνωστές για τους φιλότεχνους, στιγμιότυπα της ζωής και της καριέρας της ξετυλίγονται στον 1ο όροφο του Μουσείου, σε μία πιο ουσιαστική γνωριμία με την καλλιτέχνη. Η γνωριμία αυτή κατηγοριοποιείται σε μικρές θεματικές όπως «Καριέρα στην Ελλάδα», «Η Κάλλας και η μόδα», «Τέχνη, τεχνική και επαγγελματισμός», «Οι δασκάλες της» (Μαρία Τριβέλλα και Ελβίρα ντε Ιδάλγο), «Ο μέντορας μαέστρος Tullio Serafin», «Διεθνής καριέρα», «Κοσμική ζωή», «Μεγάλοι ρόλοι».
Κάθε μία διανθίζεται με τεκμήρια και φράσεις. Αναφέρω την άποψη του μέντορά της, Τούλιο Σεραφίν, για την Κάλλας: «Αυτή η γυναίκα είναι σε θέση να τραγουδήσει όλα όσα έχουν γραφτεί για γυναικεία φωνή» και της Κάλλας για τον ίδιο (σε βίντεο) «αυτό που έμαθα από τον Σεραφίν είναι ότι πρέπει να υπηρετείς τη μουσική γιατί η μουσική είναι απέραντη».
Από την ενότητα «Η Κάλλας και η μόδα». Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Παρατηρώ εκθέματα όπως την αφίσα της «Νόρμα» στην Επίδαυρο με πρωταγωνίστρια την Κάλλας, αντικείμενα όπως τη φωτογραφία της Ελβίρα ντε Ιδάλγο με ιδιόχειρη αφιέρωση στην Κάλλας, που την είχε πάντα επάνω στο πιάνο της (δωρεά Κωσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού), το πρακτικό εξετάσεων τάξης της Μαρίας Τριβέλλα στο Εθνικό Ωδείο το έτος 1937-38 (δάνειο Εθνικού Ωδείου), παρτιτούρες, σημειώσεις της Κάλλας, τα γυαλιά οράσεώς της (δάνειο από τον Νίκο Χαραλαμπόπουλο).
Παρτιτούρες, σημειωματάριο και γυαλιά οράσεως της Μαρίας Κάλλας. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Η ματιά μου καθρεπτίζεται σε έναν ασημένιο καθρέπτη πίσω από προθήκη. «Είναι ο καθρέπτης από τις παραστάσεις της όπερας ''Τραβιάτα'' στη Σκάλα του Μιλάνου και δωρήθηκε στην Κάλλας από το θέατρο. Στην κορυφή του είναι χαραγμένη η ημερομηνία: 28-05-1955» μου διευκρινίζει η μουσειολόγος - επικοινωνιολόγος Νιόβη Ανδριώτη συμπληρώνοντας τη μετέπειτα λειτουργία του καθρέπτη: «τον είχε στο σαλόνι της, στο σπίτι της στο Παρίσι, και σε αυτόν έκανε το μακιγιάζ της».
Ασημένιος καθρέπτης από τις παραστάσεις της όπερας «Τραβιάτα» στη Σκάλα του Μιλάνου. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Δίπλα στον καθρέπτη ένα στιλέτο από την παράσταση «Νόρμα» στην Επίδαυρο, το 1960, στη διπλανή προθήκη (βλ. παρακάτω φωτ.) δύο κοστούμια από ίδια παράσταση, περούκα από την παράσταση της «Μήδειας» στην Επίδαυρο και μία σπάνια έκδοση της παρτιτούρας της «Μήδειας» σε σμίκρυνση καθώς και μία αφίσα της παράστασης («Μήδεια»).
Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Αναφέρω δύο ακόμη φράσεις στις οποίες στάθηκα, διότι οι φράσεις είναι αυτές που απομένουν για τα πρόσωπα αλλά και από τα ίδια τα πρόσωπα και μας δίνουν στιγμές και ουσία για τη ζωή τους σαν αυτά έχουν «φύγει». «Τι είναι άραγε εκείνο που έχει χαρίσει στην Κάλλας τον τίτλο της πρώτης σήμερα τραγουδίστριας στον κόσμο; Η φωνή της, απαντούμε εύκολα. Όχι, δεν είναι αυτό, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τραγουδά, η μουσικότητά της… κάθε της φράση, κάθε της νότα έχει έκφραση. Το τραγούδι της Κάλλας [είναι] … ένα μεγάλο μουσικό μάθημα», είχε σημειώσει ο μουσικολόγος και κριτικός τέχνης, Φοίβος Ανωγειανάκης.
Η ίδια είχε υπογραμμίσει ότι «η φωνή δεν είναι μόνο νότες και τίποτε άλλο. Είναι χρώματα, με τη φωνή ζωγραφίζει κανείς, … μου χρειάζονται όλα τα χρώματα για να εκφράσω όλα τα συναισθήματα. Αλλά χρειάζομαι πολύ πίστη, πολύ ένστικτο και πολλή σιγουριά».
Η φωνή της την καθόρισε και αποκαλύπτει την ταυτότητά της. Εξ ου –θα έλεγα– και τα ηχητικά αποσπάσματα στους χώρους του μουσείου, τα ακουστικά, η αναπαραγωγή ηχογραφήσεων με χρήση QR code. Τα απτά αντικείμενα στην προκειμένη πλαισιώνουν την προσωπικότητα και το χαρακτήρα της διακριτής της φωνής.
Αλέκος Φασιανός, «Η Μαρία Κάλλας» (ζωγραφική σε χαρτί), δωρεά του καλλιτέχνη. Το έργο εκτίθεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Το κοινό μπορεί να επισκεφτεί το Μουσείο Μαρία Κάλλας από σήμερα, 26 Οκτωβρίου. Μεταξύ 26 και 29 Οκτωβρίου, το μουσείο θα λειτουργεί με ελεύθερη είσοδο με απαραίτητη κράτηση μέσω του more.com και επίδειξη του μηδενικού εισιτηρίου στο χώρο του Μουσείου για επικύρωση.
Η συλλογή
Μετά το 2000 οπότε και άρχισε να δημιουργείται η συλλογή του Δήμου Αθηναίων με αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας προερχόμενα από διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι, η συλλογή έχει εμπλουτιστεί με δωρεές αντικειμένων από αρκετούς φορείς και ιδιώτες, όπως ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας και το ζεύγος Κωνσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού, με κειμήλια που ανήκαν ή αναφέρονται στη Μαρία Κάλλας, αλλά και με αντικείμενα που προέκυψαν από χρησιδανεισμό, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα περί τα 1000 τεκμήρια.
Υπενθυμίζω ότι τον Οκτώβριο του 2022, στη Μουσική Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, το ζεύγος Κωνσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού (Προέδρου και Μέλους αντίστοιχα του Σωματείου Υποτροφιών Μαρία Κάλλας) είχε δωρίσει 50 αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας από την προσωπική τους συλλογή. Και τον Σεπτέμβριο του 2023 ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας δώρισε στο Δήμο Αθηναίων σημαντικά κειμήλια που είχε στη κατοχή του.
Το κτίριο
Ο λόγος για το τετραώροφο κτίριο της οδού Μητροπόλεως 44· οικοδομήθηκε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (σε παλαιότερο συμβόλαιο αναφέρεται το 1928) και στέγασε για μεγάλο χρονικό διάστημα (ως και τη δεκαετία του '60) το ξενοδοχείο «Royal» Γ' κατηγορίας, με 20 δωμάτια.
Το κτίριο κρίθηκε διατηρητέο, βάσει Προεδρικού Διατάγματος (ΦΕΚ 349Δ/85), ενώ είχε τροποποιηθεί γύρω στο 1950. Η αρχική φάση του κτιρίου είναι περισσότερο εμφανής στην όψη της οδού Πετράκη. Τη δεκαετία του 2010 αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων, προκειμένου να εγκατασταθούν υπηρεσίες του. Με ενέργειες της σημερινής, αλλά και της προηγούμενης δημοτικής αρχής, αποφασίστηκε το κτίριο να στεγάσει το Μουσείο Μαρία Κάλλας.
Εξωτερική όψη του Μουσείου Μαρία Κάλλας επί της οδού Μητροπόλεως 44. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Σχετικά με τη μελετητική ομάδα του Μουσείου Μαρία Κάλλας, αποτελείται από την Ανδρομάχη Γκαζή, Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, την Ερατώ Κουτσουδάκη-Γερολύμπου, Αρχιτέκτονα-Μουσειολόγο και τον Αλέξανδρο Χαρκιολάκη, Διευθυντή του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής.
Η ομάδα υλοποίησης του μουσείου αποτελείται από τον Κωνσταντίνο Μπιτζάνη, Διευθύνοντα Σύμβουλο Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, τη Μαρία Φλώρου, Υπεύθυνη Τομέα Βιομηχανικού Μουσείου, τον Γρηγόρη Γαϊτανάρο, πολιτικό μηχανικό, τη Δέσποινα Ανδριοπούλου, Πολιτιστική Διαχειρίστρια -Μουσειολόγο και τη Νιόβη Ανδριώτη, Μουσειολόγο - Επικοινωνιολόγο.
Την υλοποίηση του έργου, την οργάνωση και τον συντονισμό των επιμέρους ομάδων εργασίας (μελετητικές και υλοποίησης) και την διεκπεραίωση όλων των απαραίτητων διαδικασιών και εργασιών για την παράδοσή το, έχει αναλάβει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, από κοινού με τη διαχείριση της λειτουργίας του νέου μουσείου για τα επόμενα πέντε έτη.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Μουσείο Μαρία Κάλλας, Μητροπόλεως 44, 105 63, Αθήνα – τηλ. 210 4404204, info@mariacallasmuseum.gr. Ωράριο λειτουργίας: 1η Απριλίου - 31η Οκτωβρίου, Τρίτη - Κυριακή: 10:00-20:00, Παρασκευή: 10:00-22:00. 1η Νοεμβρίου - 31η Μαρτίου, Τρίτη - Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή: 10:00-21:00. Κλειστά τις Δευτέρες, 25 & 26/12, 1 /1, Κυριακή & Δευτέρα του Πάσχα
Δωρεάν είσοδος στις 2/12, στις 18/05 και στις 25/09, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Εισιτήρια στο more.com και στα ταμείο του Μουσείου.
*Το Μουσείο είναι προσβάσιμο σε ΑμεΑ.
Κεντρική φωτ.: Η Μαρία Κάλλας έξω από το Civic Opera House στο Σικάγο, 22 Ιανουαρίου 1958. Πηγή: AP Photo/Ed Maloney
