Σοφία Σλήμαν. Η γνωριμία της, μετά από προξενιό του αρχιεπισκόπου, σε ηλικία 16 ετών με τον 47χρονο Ερρίκο Σλήμαν...

 

Η Σοφία Εγκαστρωμένου ήταν κόρη τού Αθηναίου εμπόρου Γεώργιου Καστρωμένου ή Εγκαστρωμένου και τής Κρητικιάς Βικτωρίας Γελαδάκη, η οποία ήταν απόγονος Κρητών αγωνιστών. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1852 και σπούδασε στο Αρσάκειο, από το οποίο αποφοίτησε το 1869. Ήταν αρίστη μαθήτρια και ίσως να γινόταν πετυχημένη δασκάλα αν η τύχη δεν αποφάσιζε γι’ αυτήν διαφορετικά.

Ο Ερρίκος Σλήμαν γεννήθηκε στο Νοϋμπούκοφ τού Μεκλεμβούργου Σβερίν τής Γερμανίας. Διέκοψε τις σπουδές του για οικονομικούς λόγους. Δούλεψε στα καράβια και ως υπάλληλος σε εμπορικό οίκο και σιγά-σιγά απέκτησε χρήματα. Άρχισε τότε να μαθαίνει 22 ξένες γλώσσες, μεταξύ αυτών και Αρχαία και Νέα Ελληνικά. Γοητεύτηκε από την ποίηση τού Ομήρου και συνέλαβε την ιδέα να αποδείξει ότι ο κόσμος τού Ομήρου υπήρξε στην πραγματικότητα και δεν ήταν μυθικές διηγήσεις. Για να πετύχει τον σκοπό αυτό διέθεσε όλα του τα χρήματα. Τελικά κατάφερε να εντοπίσει αρχαιολογικά ευρήματα στην Τροία, στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα και πήρε άδεια να ξεκινήσει ανασκαφές. Οι νεότεροι ερευνητές και αρχαιολόγοι άσκησαν δριμύτατη κριτική στο έργο του, κατηγορώντας τον ότι χρησιμοποίησε κατά τις ανασκαφές του αντιεπιστημονικές μεθόδους και προκάλεσε ζημιές στα μνημεία.

Το 1869 ο Ερρίκος Σλήμαν, μετά το διαζύγιό του από τη Ρωσίδα πρώτη σύζυγό του, θέλησε η δεύτερη σύζυγός του να είναι Ελληνίδα με αρχαιοελληνική ομορφιά, να λατρεύει τον Όμηρο και να γνωρίζει την «Ιλιάδα». Όπως απαιτούσαν λοιπόν οι κοινωνικές συνθήκες τής εποχής, επικοινώνησε με τον παλαιό του φίλο Θεόκλητο Βίμπο, Επίσκοπο Μαντινείας, και τού ζήτησε να του προξενέψει μία Ελληνίδα για να παντρευτεί. Μεταξύ των άλλων φωτογραφιών κοριτσιών που τού πρότεινε ο Βίμπος ήταν και τής αγαπημένης του ανιψιάς Σοφίας Εγκαστρωμένου. Για να τη γνωρίσει ο Σλήμαν χρησιμοποίησε την ιδιότητά του και επισκέφτηκε το Αρσάκειο για να παρακολουθήσει μάθημα Αρχαίων Ελληνικών. Εκεί άκουσε τη Σοφία να απαγγέλει με παλλόμενη φωνή στίχους τής «Ιλιάδας». Ο Σλήμαν ήταν τότε 48 χρονών και η Σοφία 17. Εντυπωσιάστηκε από την ομορφιά της και αποφάσισε να τη ζητήσει σε γάμο.

Η οικογένεια τής Σοφίας αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και δεν αντέδρασε στον γάμο αυτό, αφού έτσι θα εξασφαλιζόταν το μέλλον τής κόρης τους. Η τελετή έγινε στην εκκλησία τού Αγίου Μελετίου στον Κολωνό, όπου ήταν και το εξοχικό σπίτι τής νύφης. Η νεαρή άβγαλτη απόφοιτος τού Αρσακείου έπρεπε να μάθει μια νέα κοσμοπολίτικη ζωή στο Παρίσι, με επισκέψεις σε θέατρα, όπερα, μουσεία, δεξιώσεις, επαφές με αρχηγούς κρατών. Ο πάμπλουτος Ερρίκος Σλήμαν τής επέβαλε να μάθει πολλές ξένες γλώσσες και νέους τρόπους συμπεριφοράς. Η Σοφία στήριξε τον σύζυγό της όταν πέθανε η κόρη του από τον πρώτο γάμο και με μεγάλη επιτυχία τον ακολούθησε στην πραγματοποίηση όλων των στόχων που ο ίδιος είχε θέσει στη ζωή του.

ο 1870 ο Σλήμαν πήγε μόνος του στα Δαρδανέλια και συνάντησε τον Αμερικάνο Frank Calvert, από τον οποίο ζήτησε να μεσολαβήσει στην τουρκική κυβέρνηση για να εξασφαλίσει το φιρμάνι που θα του επέτρεπε να κάνει ανασκαφές. Στην Αθήνα η Σοφία γέννησε το πρώτο τους παιδί, την Ανδρομάχη. Αμέσως μετά αποφάσισε να ακολουθήσει τον σύζυγό της στην Τουρκία και να τον βοηθήσει στις ανασκαφές. Στον λόφο τού Χασερλίκ γρήγορα ανακάλυψαν τα ερείπια τής Τροίας, αλλά και πολλά πολύτιμα αντικείμενα. Η Σοφία φωτογράφιζε, σχεδίαζε και ταξινομούσε τα ευρήματά του, αλλά η Τροία τού Ομήρου δεν τού είχε ακόμα αποκαλυφθεί.

Λέγεται ότι, μετά από πολλά ταξίδια στην Τουρκία, ο Σλήμαν και η Σοφία διέκριναν μέσα σε έναν λέβητα χρυσάφι. Έδιωξαν αμέσως τους εργάτες με πρόσχημα τα γενέθλια τής Σοφίας και μετέφεραν προσεκτικά τα ευρήματα στην οικία τους. Ο Σλήμαν τότε στόλισε τη Σοφία με τα χρυσά κοσμήματα και τη φωτογράφησε αποκαλώντας την «ωραία Ελένη». Νεότερες έρευνες απέδειξαν ότι η Σοφία δεν ήταν στην Τουρκία όταν έγινε η ανακάλυψη. Η περίφημη φωτογραφία της με τα λεγόμενα κοσμήματα τής «ωραίας Ελένης» που έκανε τη μορφή της γνωστή σε όλο τον κόσμο πρέπει να τραβήχτηκε αργότερα.

Μετά την αποκάλυψη τής Τροίας ο Σλήμαν έγινε δεκτός στην Ελλάδα με τιμές. Τού απενεμήθηκαν πανεπιστημιακοί τίτλοι και θεωρήθηκε αυθεντία στην ιστορία των ηρωικών χρόνων τής Ελλάδας. Τότε πήρε και την άδεια να αρχίσει έρευνες και στις Μυκήνες, με τον όρο όμως οι εργασίες του να είναι υπό τον έλεγχο τής Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Η Σοφία έλαβε μέρος και σε αυτές τις ανασκαφές, παρά τις αντιρρήσεις τού επιβλέποντος αρχαιολόγου Παναγιώτη Σταματάκη. Δούλεψε με συνεργείο έξω από τα τείχη των Μυκηνών και αποκάλυψε τον δρόμο και τον τάφο που αποκαλείται «τάφος τής Κλυταιμήστρας». Λίγο αργότερα, δεξιά από την Πύλη των Λεόντων και εντός του Κυκλώπειου τείχους, έγινε η μεγάλη αποκάλυψη πέντε λακκοειδών ασύλητων τάφων. Σαράντα πέντε μέρες η Σοφία προσπαθούσε με τα χέρια της να αποσπάσει κοσμήματα και απαράμιλλης τέχνης αντικείμενα, χρυσές προσωπίδες, διαδήματα, δακτυλιόλιθους. Ο Σλήμαν πίστεψε ότι βρήκε τον τάφο τού Αγαμέμνονα. Τηλεγράφησε στον βασιλιά Γεώργιο Α΄ και τον διαβεβαίωσε ότι τα ευρήματα ανήκουν στο ελληνικό κράτος.

Λίγο αργότερα το ζευγάρι απέκτησε και γιο, στον οποίο έδωσε το όνομα Αγαμέμνων. Τότε η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο νέο τους σπίτι, το γνωστό «Ιλίου Μέλαθρον», στην Πανεπιστημίου. «Έζησα όλη μου τη ζωή σε μικρό σπίτι. Θέλω να περάσω τα χρόνια που μου απομένουν σε ένα μεγάλο. Διάλεξε εσύ όποιο ρυθμό θέλεις. Το μόνο που θέλω εγώ είναι μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα να πηγαίνει στο επάνω πάτωμα και μια ταράτσα», είπε ο Ερρίκος Σλήμαν στον Ερνέστο Τσίλλερ όταν τού ανέθεσε να κάνει τα σχέδια.

Η Σοφία ήταν αφοσιωμένη σύζυγος και μητέρα. Η ζωή της δίπλα στον Σλήμαν δεν ήταν εύκολη. Εκείνη όμως αριστοτεχνικά κράτησε το μέτρο στις διαφορές που παρουσιάστηκαν μεταξύ του συζύγου και της οικογενείας της. Φρόντισε για την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών της. Η κόρη της Ανδρομάχη ήταν Αρσακειάς.

Ο Σλήμαν συνέχισε τη δράση του ώς το 1890. Επειδή επιδεινώθηκε η κατάσταση τής υγείας του πήγε στη Γερμανία για να χειρουργηθεί. Τα Χριστούγεννα τού 1890 όμως, επιστρέφοντας από το ταξίδι του, πέθανε πριν συμπληρώσει τα 69. Η κηδεία του έγινε στην Ελλάδα, με δημόσια δαπάνη, και την ακολούθησαν ο βασιλιάς, ο διάδοχος και πολλοί Αθηναίοι. Η Σοφία ήταν τότε 38 ετών.

Μετά τον θάνατο τού συζύγου της δεν ξαναπαντρεύτηκε. Χρηματοδότησε το έργο τού αρχαιολόγου Ντέρπφελντ στην Τροία. Συνεργάσθηκε με την Καλλιρρόη Παρρέν για τη δημιουργία τού γυναικείου κινήματος. Συμμετείχε στο Δ.Σ. τού «Εργαστηρίου Απόρων Γυναικών». Η μορφή της κοσμεί την είσοδο τού Νοσοκομείου «Σωτηρία», το οποίο ίδρυσε επί δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη για την έρευνα και τη θεραπεία τής φυματίωσης. Έκανε δωρεές στον Ευαγγελισμό, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Νομισματικό Μουσείο. Η κόρη της Ανδρομάχη παντρεύτηκε τον Λέοντα Μελά, αδελφό τού Παύλου Μελά και ο γιος της εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Η Σοφία πέθανε το 1932 και ετάφη δημοσίᾳ δαπάνῃ. Η μορφή της, από τη φωτογραφία της με τα κοσμήματα τής ωραίας Ελένης, αποτυπώθηκε από τον γλύπτη Γεώργιο Καστριώτη, απόγονο τής οικογένειάς της.

Όπως πολύ σωστά παρατηρεί η Ιουλία Σημαντήρα στο άρθρο της «Μια ζωή σαν παραμύθι», που δημοσιεύτηκε στην επετειακή έκδοση τού ΣΑΦΕ «ΣΑΦΕ 1933-2006», «Η Σοφία Σλήμαν υπήρξε η διαχρονική Ελληνίδα, η οποία σε μια εποχή, ιδίως στη χώρα μας, όπου η γυναίκα ήταν ακόμα η αφανής ηρωίδα, η σκιά, η προέκταση τού συζύγου της, μπόρεσε να ξεπεράσει τις δομές αυτές και να σταθεί επάξια στο ίδιο ύψος με τον άνδρα της, μοιραζόμενη τη δόξα και τους θριάμβους του, αλλά επίσης τα προβλήματά του, τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες».

• Το κείμενο βασίζεται σε πληροφορίες από το Λεύκωμα των 160 χρόνων της Φ.Ε., τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τη Wikipedia,  το άρθρο της Ιουλίας Σημαντήρα "Μια ζωή σαν παραμύθι" από το λεύκωμα του ΣΑΦΕ 1933 - 2006

via