Ανθεστήρια, αποκριές και ψυχοσάββατα στη διαχρονία της Αθήνας Η συγγραφέας και ξεναγός Άρτεμις Σκουμπουρδή κάνει μια ιστορική αναδρομή στο ξεκίνημα του Τριωδίου στην Αθήνα.

 

Στη μαγική πόλη, την Αθήνα της αρχαιότητας, όπου άνθησε ο ελληνισμός, κάθε χρόνο τέτοιες μέρες γιόρταζαν τα Ανθεστήρια. Επί τρεις συνεχόμενες μέρες, στις 11, 12 και 13 του μηνός Ανθεστηριώνος, που αντιστοιχούν στα τέλη του δικού μας Φεβρουαρίου, οι Έλληνες σε πάνδημες χαρούμενες συγκεντρώσεις απολάμβαναν τη σπουδαία αυτή διονυσιακή γιορτή.

 Η ονομασία Ανθεστήρια ετυμολογείται από τα ρήματα «αναθέω» και «αναθεύσασθαι», που ερμηνεύονται ως επανέρχομαι - ανακαλώ. Επομένως, ο παλλαϊκός εορτασμός αποσκοπούσε στην «ανάκληση του έαρος», δηλαδή στην αφύπνιση της φύσης μετά τη χειμερία καταστολή. Οι Έλληνες λάτρεψαν τον Διόνυσο σαν δαίμονα της βλάστησης που πεθαίνει και ανασταίνεται όπως και ο Άδωνις, ο Όσιρις, ο Χριστός. Πίστευαν πως ο μαρασμός των δέντρων, η καταστολή της φύσης ήταν ο θάνατος του θεού, ενώ η βλάστηση, η ανθοφορία και η καρποφορία ήταν η ανάστασή του. 

Πίστευαν ακόμα πως, όταν ο Διόνυσος επιστρέφει από τον Άδη, η λαχτάρα του για ζωή ξεσπάει σε μια φρενίτιδα που την ημερώνει μόνο η πειθαρχία του ρυθμού. Δοξασία αντιληπτή, καθώς ο ελληνικός λαός λάτρεψε και χάρηκε τη ζωή όσο λίγοι. 

Έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν και χόρευαν. Με τον χορό πατούσαν με ορμή πάνω στη γη για να την αφυπνίσουν από τη χειμερία καταστολή ώστε να αρχίσει πάλι την ορμητική ανοιξιάτικη αναγέννησή της, καθώς φρονούσαν ότι μαζί με τη φύση ξαναγεννιέται και ο Διόνυσος. 

Αυτή η φρενίτιδα, λοιπόν, η έκσταση και η μανία του θεού μεταδίδονται στους λάτρεις του την εποχή που πλησιάζει η ανάστασή του, κάθε φορά που τελειώνει ο παγερός χειμώνας και προβάλλει η άνοιξη με τη βλάστηση και την ανθοφορία. Μαζί με τον όμορφο ολύμπιο Διόνυσο λατρεύτηκαν και οι Υάδες, οι μυθικές νύμφες που ανέθρεψαν στοργικά τον θεό στην κοιλάδα της Νύσσας. Έλεγαν πως ο Δίας τις μεταμόρφωσε σε αστερισμό για να τις ευχαριστήσει που φρόντισαν τον μικρό του γιο. Από τότε οι Υάδες λάμπουν στο ουράνιο στερέωμα και φέρνουν την ευεργετική για τα αμπέλια βροχή που κάνει τους βλαστούς να φυτρώσουν και τους καρπούς να δέσουν! Μόνιμη συντροφιά του Διονύσου ήταν οι Σάτυροι, οι Σειληνοί και οι Νύμφες, ντυμένοι όλοι τους με δέρματα ζώων. Μα και οι θνητοί έσμιγαν μαζί τους νοερά, οργιάζοντας στις βουνοπλαγιές τη νύχτα, υπό το φως των δαυλών που τρεμόσβηνε.

Ανάμεσά τους ξεχώριζαν οι Μαινάδες (από το ρήμα «μαίνομαι») και οι Βακχίδες (δηλαδή οι κυριευμένες από τον Βάκχο). Κρατούσαν φαλλούς και θύρσους, καλυμμένους με φύλλα κισσού, έτρεχαν και χόρευαν με διαπεραστικές κραυγές και επιφωνήματα χαράς, φυσικά κυριευμένες από την επίδραση του οίνου. Άλλωστε, πίστευαν στη ρήση που θα επαναλάβει αργότερα ο Οράτιος: «Το κρασί είναι ζωή και ο Βάκχος ανοίγει τις πύλες της καρδιάς». Στο πέρασμα του χρόνου, οι ιεροτελεστίες αυτές εκσυγχρονίστηκαν και μεταφέρθηκαν από τις βουνοπλαγιές στις πόλεις και τα διονυσιακά ιερά. Οι λάτρεις του Διονύσου σχημάτιζαν πομπές στους δρόμους της Αθήνας, φορούσαν μάσκες και μετέφεραν το ξόανο του θεού πάνω σε ένα άρμα που είχε σχήμα πλοίου. Ο τελικός προορισμός του ήταν το διονυσιακό θέατρο, όπου στο κέντρο της ορχήστρας, πλάι στον βωμό, τοποθετούσαν το ξόανο του Διονύσου, ώστε ο θεός να απολαμβάνει τα προς τιμήν του θεάματα. 

Θρυλείται πως ο πρώτος που χρησιμοποίησε ένα παρόμοιο άρμα σε σχήμα καραβιού, ένα carrus navalis, ήταν ο δημιουργός της δραματικής τέχνης, ο Θέσπις, ο οποίος μάλιστα νίκησε στους πρώτους θεατρικούς αγώνες της Αθήνας το 534 π.Χ. Το ιδιόρρυθμο, λοιπόν, άρμα του, το carrus navalis, έγινε αφορμή για να προκύψει (κατά μία εκδοχή) η λέξη «καρναβάλι»!

Οι τρεις μέρες των Ανθεστηρίων είχαν διαφορετικές ονομασίες, τελετουργίες και συμβολισμούς. Την πρώτη μέρα την αποκαλούσαν «Πιθοίγια» (άγω πίθους), επειδή άνοιγαν τα πιθάρια με το κρασί της νέας σοδειάς. Με το άνοιγμα των πίθων ξεκινούσε η οινοποσία, στην οποία συμμετείχαν όλοι ανεξαιρέτως, ακόμα και οι δούλοι! Συνέχιζαν με διαγωνισμούς οινοποσίας, π.χ. ποιος θα αδειάσει γρηγορότερα το αγγείο πόσης και ποιος θα σταθεί να χορέψει −χωρίς να γλιστρήσει− πάνω σε έναν ασκό γεμάτο οίνο και αλειμμένο με λίπος (ασκολιασμός)! Έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν και χόρευαν. Με τον χορό πατούσαν με ορμή πάνω στη γη για να την αφυπνίσουν από τη χειμερία καταστολή ώστε να αρχίσει πάλι την ορμητική ανοιξιάτικη αναγέννησή της, καθώς φρονούσαν ότι μαζί με τη φύση ξαναγεννιέται και ο Διόνυσος. 

Τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων, που ονόμαζαν «Χόες», την αφιέρωναν στη χαρά και στην ελπίδα της ζωής, στα μικρά παιδιά. Ένα μεγάλο διάστημα της ημέρας αυτής ασχολούνταν με τα τρυφερά βλαστάρια τους σε χώρους ιερούς, αφιερωμένους στον Διόνυσο. Έπαιζαν μαζί τους, τους πρόσφεραν λιχουδιές και ένα μικρού μεγέθους χαριτωμένο αγγείο, τη «χουν», που έδινε την ονομασία Χόες στην ιδιαίτερη αυτή ημέρα. Η «χους» απεικόνιζε παιδάκια που διασκεδάζουν, μπουσουλούν και απολαμβάνουν τις χαρές και τα δώρα που απλόχερα προσφέρουν οι στενοί συγγενείς τους. Εμπεριείχε κάποιο τερψιλαρύγγιο έδεσμα, ίσως μέλι. 

Με τις ευχάριστες αυτές ασχολίες οι Αθηναίοι συμβολικά αναδείκνυαν το θαύμα της ζωής, της δημιουργίας και της ανάπτυξης, υμνούσαν την αιώνια δύναμη της φύσης. 

Όμως, η ημέρα των Χόων δεν τελείωνε εδώ, είχε κι άλλα ενδιαφέροντα. Το απομεσήμερο τα φώτα μεταφέρονταν στην Αρχαία Αγορά, όπου οι Αθηναίοι ξεφάντωναν με τους συμβολικούς γάμους του Διονύσου με τη Βασιλίννα, τη σύζυγο του Βασιλέως-Άρχοντος. Ένα πανάρχαιο συμβολικό δρώμενο που σχετίζεται με την ευγονία και πραγματοποιούνταν μπροστά στη Βασίλειο Στοά της Αγοράς, όπου και η έδρα του Βασιλέως-Άρχοντος, του θρησκευτικού ηγέτη της πόλης. 

Φανταστείτε την ευδιάθετη εικόνα της Αγοράς που έσφυζε από θιασώτες του θεού του οίνου. Συνωστισμός και ευεξία με άφθονο οίνο και εδέσματα στην καρδιά της πόλης. Αρκετοί Αθηναίοι σε κατάσταση μέθης έφερναν άμαξες και πηγαινοέρχονταν στην πλατεία της Αγοράς. Τότε το κρασί έκανε το θαύμα του. Καθώς διασταυρώνονταν οι άμαξες και έκλεινε η μία τον δρόμο της άλλης, ο καθένας έβγαζε τα «άπλυτα» του άλλου στη φόρα και εκτόνωνε το υβριστικό του μένος, του έσερνε τα εξ αμάξης (θυμίζει τους γεφυρισμούς των μυστών κατά την πορεία τους προς την Ελευσίνα). 

Η τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων, οι Χύτροι, ήταν αφιερωμένη στους προσφιλείς νεκρούς. Τιμούσαν, λοιπόν, τους νεκρούς για να εξασφαλίσουν την ευχή τους για ευγονία. Πίστευαν πως οι νεκροί από τα σκοτεινά παλάτια του Άδη θα ευφρανθούν με τις προσφορές των αγαπημένων τους, την πανσπερμία. Αυτή η πανσπερμία ήταν σπόροι και καρποί μαγειρεμένοι σε μεγάλα, πήλινα σκεύη, τις χύτρες, και, φυσικά, είναι τα «πολύσπορα» της Μακεδονίας και τα δικά μας κόλλυβα, γνωστά εδώ και 4.000 χρόνια, τουλάχιστον, στη δική μας παράδοση! Ήταν η προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στους σεβαστούς νεκρούς και στον Ερμή ψυχοπομπό που με τα φτερωτά σανδάλια του οδηγούσε τις σκιές των νεκρών στον αχόρταγο Κάτω Κόσμο. Την πανσπερμία έφερνε κάθε οικογένεια στον τάφο των αλησμόνητων ανθρώπων τους που είχαν ταξιδέψει στο «κοινό λιμάνι του Άδη». Έπρεπε να φαγωθεί την ίδια μέρα, έτρωγαν οι ίδιοι και πρόσφεραν στους περαστικούς. Ό,τι περίσσευε το άφηναν για τα ιπτάμενα όντα του ουρανού. 

Στο τέλος της ημέρας ξόρκιζαν τις Κήρες, θεότητες του θανάτου, και όλα τα κακά πνεύματα με τη φράση που όριζε το τέλος της διονυσιακής τελετουργίας: «Στην πόρτα (έξω) οι Κήρες, τέλειωσαν τα ανθεστήρια!...» 

Αργότερα, στα χρόνια του ναδίρ, της λησμονιάς και των δοκιμασιών του Μεσαίωνα, οι Αθηναίοι, χριστιανοί πλέον, κάλυψαν με χριστιανικό πέπλο την παραδοσιακή τους λατρεία. Άλλαξαν τα ονόματα των θεών, των εορτών, διαφοροποίησαν συνήθειες και, αναγκαστικά, ακολούθησαν τη νέα τάξη πραγμάτων με σεβασμό και πίστη, διατηρώντας αξίες, ήθη και έθιμα. Στη μεσαιωνική Αθήνα, κάθε χρόνο την ίδια εποχή οι κήρυκες ήταν εξουσιοδοτημένοι να αναγγείλουν στους ανθρώπους της πόλης ότι «μπαίνει το τριώδι» και διαλαλούσαν την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου την «προφωνούσιμη», όπως ακριβώς αποκαλούνταν η συγκεκριμένη ημέρα, επειδή αποτελούσε τον προπομπό της αποκριάτικης περιόδου. Στη συνέχεια, κάθε νοικοκυριό έκανε τις προμήθειές του σε τρόφιμα, κυρίως κρέας. Με «καλό φαγί» θα ερχόταν και το κέφι για μασκαρέματα και χορούς, στοιχεία απαραίτητα για την άρνηση της μιζέριας και των θλιβερών μεσαιωνικών συγκυριών που ταλάνιζαν ιδιαιτέρως τους Αθηναίους. Γλεντούσαν και πάλι οι ταλαίπωροι άνθρωποι του πάλαι ποτέ «κλεινού άστεως», για να ξορκίσουν το κακό, τις συμφορές, για να ξεδώσουν και να εκτονωθούν. Δεν είχα δει ποτέ κόσμο να χορεύει με μεγαλύτερη μανία απ' όσο η καλή ελληνική κοινωνία!... Είναι αλήθεια ότι δεν ταξίδεψα στην Ισπανία... Οι γυναίκες προπάντων είναι ακούραστες... —Edmond About, 1852 Ούτε στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας εγκατέλειψαν τις παγανιστικές εκείνες διονυσιακές τελετές που τους πρόσφεραν χαρές κι ελπίδες. Τέτοιες μέρες διατηρούσαν το κέφι τους ακμαίο και πολλοί εμφανίζονταν μασκαρεμένοι, παριστάνοντας, όπως έλεγαν, τα «είδωλα». Κάποιοι κρατούσαν ξύλινα ανδρείκελα που τα αποκαλούσαν «ξόανα». Άλλοι, πάλι, μεταμφιέζονταν σε ζώα και τους αποκαλούσαν «ταράματα». Πάνω στα μάρμαρα του ναού του Ηφαίστου και της Εργάνης Αθηνάς (Θησείον), ανάμεσα σε πολλά άλλα γκράφιτι, ξεχωρίζει η επιγραφή κάποιου ανώνυμου Αθηναίου: «1800 Φλεβαρίου 18 εχορέψαμεν την αποκρηά». 

Ο αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου μας πληροφορεί ότι την ίδια αυτή μέρα ακούστηκε για πρώτη φορά το τραγούδι «Τούτη τη γη που την πατούμε, όλοι μέσα της θα μπούμε». Μετά την Απελευθέρωση, και όταν η Αθήνα πλέον ανακηρύσσεται πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, οι άνθρωποί της γλεντούν με την καρδιά τους την αποκριά. Έστηναν σε αρχοντικά και σε φτωχόσπιτα χαρούμενες συγκεντρώσεις και... υπηρετούσαν επαξίως τον Διόνυσο και την Τερψιχόρη! Ο Γάλλος αρχαιολόγος Edmond About, στα 1852, ερχόμενος στην Αθήνα, ομολογεί: «Δεν είχα δει ποτέ κόσμο να χορεύει με μεγαλύτερη μανία απ' όσο η καλή ελληνική κοινωνία!... Είναι αλήθεια ότι δεν ταξίδεψα στην Ισπανία... Οι γυναίκες προπάντων είναι ακούραστες...». Αλλά και τα φαγοπότια καλά κρατούσαν, καρυκευμένα με μπόλικο σκόρδο. Γράφει πάλι ο Edmond About, ο οποίος παρίσταται σε όλα τα «καθώς πρέπει» γλέντια της αθηναϊκής αποκριάς του 1852: «Μόλις έφθασε η ορχήστρα, χύθηκε μέσα στην αίθουσα μια μυρωδιά σκόρδου που όλο και δυνάμωνε. Είναι μια μυρωδιά λοκάλ που την ξαναβρίσκεις σχεδόν σε όλους τους χορούς. Πιστεύουν στη χώρα ότι χωρίς σκόρδο οι χοροί είναι άνοστοι, όπως και τα ροσμπίφ». Το γαϊτανάκι είναι από τα πιο γνωστά αποκριάτικα έθιμα. Την ίδια περίπου εποχή τριγύριζαν στους δρόμους της πόλης και άλλα αποκριάτικα δρώμενα, όπως το γνωστό «Γαϊτανάκι» και η «Γκαμήλα του Βαγγελάρα». Αυτή η «Γκαμήλα» ήταν ένα τερατόμορφο κατασκευάσμα, όπου κάτω από ένα μεγάλο δέρμα κινούνταν ρυθμικά τέσσερις άνθρωποι, υπό τον ήχο του τυμπάνου του Βαγγελάρα. Καθώς η «γκαμήλα» περνούσε από τα στενά σοκάκια της Πλάκας, οι κινούμενοι άνθρωποι, μέσα από τα σωθικά της, άπλωναν τα χέρια τους κι έκλεβαν ψωμιά, λαχανικά κι άλλες νοστιμιές από τα εκτεθειμένα υπαιθρίως αγαθά των εμπορικών καταστημάτων. Ο ποιητής της ανθισμένης αμυγδαλιάς Γεώργιος Δροσίνης μας αναφέρει ότι έξω από το πατρικό του σπίτι, κατά τη δεκαετία 1860-1870, στη συμβολή των δρόμων Αδριανού, Θέσπιδος και Τριπόδων, πραγματοποιούνταν ένα εντυπωσιακό αποκριάτικο δρώμενο, η «Αρπαγή της Ωραίας Ελένης». Σ' αυτήν έπαιρναν μέρος οι «κάρη κομμώοντες Αχαιοί» με τους «χρυσοφόρους Μήδους» και όλοι διεκδικούσαν την «Ωραία Ελένη», που ήταν νεαρός μυστακοφόρος και ενίοτε φρεσκοξυρισμένος. Στην ίδια αποκριάτικη ατμόσφαιρα της περιόδου αυτής εξελίσσεται και ένα άλλο κωμικοτραγικό συμβάν: η πρέσβειρα της Ρωσίας, άρτι αφιχθείσα στην Αθήνα, θέλησε να οργανώσει χορό μεταμφιεσμένων. Έβγαλε, λοιπόν, ντελάλη και προσκαλούσε στην πρεσβεία, στην οδό Αδριανού «... οιονδήποτε γλεντζέ, ευπρεπώς ενδεδυμένο, φέροντα προσωπίδα». 18.2.2018 Ο Έλληνας που έχει μια από τις σημαντικότερες συλλογές με μάσκες στον κόσμο Δυστυχώς, όμως, για την πρέσβειρα και τους προσκεκλημένους της, μαζί με τους μασκαράδες της υψηλής αθηναϊκής κοινωνίας εισχώρησαν στη φιλόξενη Ρωσική Πρεσβεία και αρκετοί μάγκες του Ψυρρή μασκαρεμένοι. Όταν η κρασοκατάνυξη έφτασε στο αποκορύφωμά της, συνέβη το απροσδόκητο. Οι μάγκες, ευπρεπώς ενδεδυμένοι και με προσωπίδες, άρχισαν να βγάζουν τα άπλυτα των ευγενών στη φόρα και η βραδιά έκλεισε με λιποθυμίες και βογγητά. Μετά το ατυχές συμβάν πέρασαν χρόνια πολλά έως ότου οι Αθηναίοι να αποτολμήσουν άλλον χορό μεταμφιεσμένων. Λίγο αργότερα, στο γύρισμα του 19ου αιώνα προς τον 20ό, και ο ποιητής Σουρής σατιρίζει τους σύγχρονους λάτρεις του Διονύσου και της Τερψιχόρης στην Αθήνα, που, ακόμα και σε δύσκολες περιόδους, εθνικής κρίσης και οικονομικής δυσπραγίας, συγκεκριμένα στις αποκριές του 1897, το ρίχνουν στο γλέντι και χορεύουν μετά μανίας «πα-ντε-κατρ», τον χορού του συρμού. Και ο Σουρής γράφει σχετικά στον «Ρωμηό» του: «Γλέντα ψωρορρωμέικο, πήδα, παναθεμάσε χωρίς ψωμί σηκώνεσαι με πά - ντε - κάτρ κοιμάσαι». Την παράσταση έκλεβε, όμως, το Άρμα της Θεοδοσίας. Ο ευφυής νησιώτης του Μεταξουργείου, ο Θεοδόσιος, πάνω στο άρμα έστηνε σατιρικό δρώμενο ποιότητας, ανάλογα με την επικαιρότητα. Γνωστή ήταν η προσφώνηση του Θεοδοσίου πάνω από το ιδιότυπο άρμα του: «Χαίρετε, κυρίες Αθηναίες και κύριοι Αθηναίοι, που είστε διαρκώς νέοι κι αυτό το χρωστάτε στο ξύρισμα, και στου παλιού σακακιού σας το γύρισμα, την υγειά σας χρωστάτε στον ήλιο μας, που σαν χρυσάφι αστράφτει, το δε παλτό σας χρωστάτε στον ράφτη!» Αποκριές στην Αθήνα τη δεκαετία του '80. Φωτο: Σπύρος Στάβερης Το 1887 ιδρύθηκε η Επιτροπή του Κομιτάτου για τον Καρνάβαλο στην πόλη μας. Χαράς ευαγγέλια! Και στα 1889 εμφανίστηκε, επιτέλους, στους αθηναϊκούς δρόμους ο πρώτος έντεχνος Καρνάβαλος! Τότε, στον Τύπο της εποχής κυκλοφόρησε ως πρωτοσέλιδο ο τίτλος: «Είμαστε εφάμιλλοι των Ευρωπαίων μασκαράδων!». «Αθηναίοι και Αθηναίισες» φώναζε ο ντελάλης μέρες πριν στις γειτονιές. «Να κλείσετε τα σπίτια σας, τις πόρτες σας και να τρέξετε να υποδεχτείτε στις 2 το απόγευμα τον Καρνάβαλο, τον βασιλέα του γέλωτος, όστις θα μας κάνει τη μεγάλη τιμή να επισκεφθεί τον τόπο μας!». Χαλασμός Κυρίου, πατείς με πατώ σε στον Καρνάβαλο που συνοδευόταν από «ανθοβολίας» και ενίοτε «οσπριοβολίας», πόλεμο ανθέων αλλά και οσπρίων, και ο σωζών εαυτόν σωθήτω! Πριν ακόμα της Πλάκας οι ανηφοριές σιγήσουν, οι θιασώτες του Διονύσου, της παλιάς Αθήνας, οργάνωναν το γλέντι της Καθαράς Δευτέρας. Ήταν η ευτυχής μέρα που γιόρταζαν στην Αθήνα και οι γαλατάδες. Τότε, σουραύλια, ζουρνάδες και τύμπανα αντάμα με βιολιά, λαούτα και σαντούρια δοξάζονταν στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ήταν η κορύφωση των διονυσιακών εορτών, αιώνες μετά το πέρασμα του θεού. Γιατί ο Διόνυσος ποτέ δεν σβήστηκε από την ψυχή των Ελλήνων. Ζει και βασιλεύει στις καρδιές μας, προσπαθώντας να μας χαρίσει ελπίδα. Ο ντελάλης της τελευταίας Κυριακής διαλαλούσε ακούραστα: «Μασκαράδες και πολίται, στις κολώνες να βρεθείτε!». Όπως καταλαβαίνετε, το κάλεσμα ήταν για τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, την Καθαρά Δευτέρα. Κι εμείς, εκτός του περιβόλου του Ολυμπιείου, καθώς είναι κλειστός πλέον από τα χρόνια του Μεσοπολέμου, με ή χωρίς ζουρνάδες και τύμπανα, ευχόμαστε από καρδιάς χαρούμενη Αποκριά και καλή Σαρακοστή... To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

via

«Ο Θαυματοποιός»

Υπόθεση: Ίσως στο Παρίσι του Μεσοπολέμου η τέχνη του Θαυματοποιού να μάγευε, οι εποχές αλλάζουν και μόνο οι ροκ σταρ κλέβουν πια την παράσταση. Έτσι, ο άνθρωπός μας, που εργάζεται ως Θαυματοποιός, ξεπέφτει να ασκεί την τέχνη του σε μπαρ, καφετέριες και πάρκα.

Η τύχη του όμως αλλάζει, όταν σ’ ένα χωριό της Σκοτίας, συναντά ένα αθώο κορίτσι, την Αλίκη, που πιστεύει πως τα κόλπα του είναι πραγματική μαγεία. Μαζί της πηγαίνει στο Εδιμβούργο, όπου εκείνη κρατά το σπίτι και εκείνος εργάζεται σ’ ένα μικρό θέατρο. Γοητευμένος από τον ενθουσιασμό της, την ανταμείβει με όλο και περισσότερα δώρα. Δεν μπορεί όμως να της χαλάσει το όνειρο και να της αποκαλύψει ότι η μαγεία του δεν υπάρχει…

Μια ταινία που βασίζεται σ’ ένα ανέκδοτο σενάριο του Ζακ Τατί, του σημαντικότερου κωμικού του κινηματογράφου στη Γηραιά Ήπειρο από την εμφάνιση του ομιλούντος έως σήμερα, το οποίο γράφτηκε το 1956 ως μια προσωπική επιστολή προς την αποξενωμένη, μεγαλύτερη κόρη του.

Σκηνοθεσία: Σιλβέν Σομέ.

Διακρίσεις:

Βραβείο Καλύτερου Κινούμενου Σχεδίου στα Ευρωπαϊκά Βραβεία 2010.

Υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα Κινούμενου Σχεδίου.

...

"Μπορεί πια να μην υπάρχουν μάγοι, υπάρχει όμως ακόμα μαγεία…

κι είναι η αληθινή αγάπη πέρα από τον θάνατο."

Παραδοσιακές κούκλες και παιχνίδια από την Ιαπωνία στο Μουσείο Μπενάκη Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην Γιορτή των Κοριτσιών Hina Matsuri και στην Ημέρα των Παιδιών Kodomo no hi.

Το Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ιαπωνίας παρουσιάζουν μία συλλογή από ιαπωνικά παραδοσιακά παιχνίδια και κούκλες τα οποία συνδέονται με εθιμικές γιορτές και αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια του πολιτισμού της Ιαπωνίας μέσα στους αιώνες.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην Γιορτή των Κοριτσιών Hina Matsuri και στην Ημέρα των Παιδιών Kodomo no hi.

Κάθε χρόνο στις 3 Μαρτίου, οι οικογένειες που έχουν κορίτσια, τοποθετούν στα σπίτια τους μια σκάλα καλυμμένη με κόκκινο χαλί, για να στολίσουν τις κούκλες hina-ningyō ντυμένες με παραδοσιακά κοστούμια, ως σύμβολο καλής τύχης για την μελλοντική ζωή των κοριτσιών. Οι κούκλες αναπαριστούν το αυτοκρατορικό ζεύγος, τους αυλικούς, τους μουσικούς και τους υπηρέτες του αυτοκρατορικού οίκου κατά την περίοδο Heian.

Στις 5 Μαΐου η ημέρα είναι αφιερωμένη στον σεβασμό της προσωπικότητας των παιδιών και στην ευτυχία τους. Οι οικογένειες των αγοριών στολίζουν τα σπίτια τους με την παραδοσιακή περικεφαλαία των Samurai, Kabuto και τις σημαίες σε σχήμα κυπρίνου koinobori ως σύμβολα δύναμης, ζωτικότητας και θάρρους. Σύμφωνα με την ιαπωνική παράδοση σκοπό έχουν να προστατεύουν τα παιδιά από την ατυχία και την ασθένεια.

Η έκθεση πραγματοποιείται με αφορμή τον εορτασμό των 120 χρόνων διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Ιαπωνίας το 2019 στo πλαίσιo διαφόρων πολιτιστικών εκδηλώσεων.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ

ΔΙΑΡΚΕΙΑ:

22/02/2019 - 30/06/2019

ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ:

Η έκθεση είναι ανοιχτή τις ημέρες & ώρες λειτουργίας του μουσείου

ΕΙΣΙΤΗΡΙA:

Είσοδος στην έκθεση συμπεριλαμβάνεται στο εισιτήριο γενικής εισόδου του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών: € 9, € 7

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ:

via

Heart Nebula: Το νεφέλωμα της καρδιάς (και της ψυχής)

Το Νεφέλωμα της καρδιάς βρίσκεται στον αστερισμό της Κασσιόπης, σε απόσταση 7.500 ετών φωτός από τη Γη και έχει έκταση 200 έτη φωτός.

Τη φαντασμαγορική φωτογραφία του νεφελώματος της καρδιάς (heart nebula) τράβηξε το γαλλο-καναδικό τηλεσκόπιο στην Χαβάη, στις 10 Νοεμβρίου του 2011.

Οι αστρονόμοι παρατήρησαν ότι δίπλα στην καρδιά του νεφελώματος υπήρχε και η “ψυχή” του (στα αριστερά της παρακάτω φωτογραφίας).

Συχνά αποκαλείται και “νεφέλωμα του σκύλου που τρέχει” (Running Dog nebula), κυρίως από εκείνους που το παρατηρούν με τηλεσκόπιο. Παρακάτω μία πιο κοντινή και αρκετά εντυπωσική λήψη.

Τα νεφελώματα αυτά βρίσκονται στο “χέρι του Περσέα“, ένα αστερισμό του γαλαξία μας που ανακαλύφθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο.

via

Κοντά στον αστερισμό της Κασσιόπης, περίπου στα 7500 έτη φωτός από μας, ένα από τα πιο όμορφα νεφελώματα εκπομπής του Γαλαξία μας.

The Heart Nebula (Νεφέλωμα της Καρδιάς) το όνομά του, για προφανείς λόγους. Στο κέντρο του, ένα τσαμπί από νεογέννητα άστρα, κάνει τη συνολική εικόνα ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Το χαρακτηριστικό του χρώμα είναι αποτέλεσμα της παρουσίας του υδρογόνου.

via

Ο θάνατος ως δυνατότητα

Ηδη από πολύ νωρίς, στον πλατωνικό διάλογο «Φαίδων», η φιλοσοφία αυτοπροσδιορίζεται ως «μελέτη θανάτου». Η προσδοκία, εντούτοις, ότι αυτή η μελέτη μπορεί να αποφέρει ένα είδος υπέρβασης του θανάτου διαψεύδεται οικτρά. Τα τέσσερα επιχειρήματα υπέρ της αθανασίας της ψυχής που εκθέτει ο Σωκράτης στον διάλογο είναι φανερό ότι στερούνται εγκυρότητας και πειστικότητας.

Πιο γειωμένος και ρεαλιστής, ο Αριστοτέλης θα προσεγγίσει τον θάνατο υπό το πρίσμα της ζωής, της οποίας στόχος είναι η πραγμάτωση του ύψιστου ανθρώπινου αγαθού: της ευδαιμονίας. Η ευδαιμονία αποτελεί την έσχατη ανθρώπινη επιδίωξη· δεν συνιστά ούτε ένα βίωμα υψηλών συναισθηματικών εντάσεων, ούτε μια απλώς υποκειμενική κατάσταση: αποτελεί, αντίθετα, ενεργό πραγμάτωση («ενέργεια») ενός τρόπου ζωής που αναδεικνύει την ενότητα ενός «βίου». Το ερώτημα που απασχολεί τη φιλοσοφία δεν είναι αν «εγώ νιώθω» ευδαίμων, αλλά αν είναι εύλογο και ορθό «ο Χ να θεωρηθεί ευδαίμων».

Αν όμως η ευδαιμονία αφορά το σύνολο ενός ανθρώπινου βίου, και δεδομένου ότι το εύθραυστο και ευμετάβλητο των ανθρωπίνων πραγμάτων επιφυλάσσει ματαιώσεις και ανατροπές, μήπως τότε θα πρέπει να περιμένουμε έως τον θάνατο κάποιου, πριν τον χαρακτηρίσουμε ευδαίμονα; Αυτό ήταν το νόημα της περίφημης προειδοποίησης του Σόλωνα προς τον Κροίσο: τέλος όρα βίου («δες πρώτα το τέλος»). Και όμως: η «ευδαιμονία» δεν είναι ένας όρος που έχει θέση μόνο σε μια νεκρολογία. Η ενότητα ενός βίου δεν συγκροτείται μόνο ex post, αλλά σε κάθε στιγμή του, ακολουθώντας τις πορείες και μεταπτώσεις, τα επιτεύγματα και τις ματαιώσεις του.

Και η ενότητα αυτή δεν συγκροτείται μόνο από το παρελθόν μας, από όσα έχουν γίνει, αλλά και από όσα συναπαρτίζουν το μελλοντικό σχεδίασμα του βίου μας. Ο βίος αυτός, με τα λόγια του ποιητή, αποβλέπει «σε ένα τέλος που είναι πάντοτε παρόν». Το τέλος αυτό, εντούτοις, δεν επισκιάζει ούτε ακυρώνει την πράξη μας· αντίθετα, την προσανατολίζει, θέτοντάς τη διαρκώς ενώπιον του αιτήματος της αναγκαίας ενότητας.

Εδώ ακριβώς έγκειται το παράδοξο του θανάτου: ενώ είναι το τέλος εκείνο που ακυρώνει ριζικά την ανθρώπινη πράξη, συγχρόνως της προσδίδει την αναγκαία ενότητα. Η φιλοσοφία καλείται να αναλάβει αυτό το παράδοξο· δεν αναζητεί παρηγορία στο Επέκεινα, και, κατά τούτο, διαφέρει αποφασιστικά από θρησκευτικές προσδοκίες.

Με τα λόγια του Μάρτιν Χάιντεγκερ, «κάθε φιλοσοφία είναι θεμελιωδώς αθεϊστική». Ο θάνατος, παρατηρεί ο Χάιντεγκερ, πρέπει να κατανοηθεί ως η πιο ριζική και καίρια ανθρώπινη δυνατότητα.

Ο θάνατος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής μας: αποτελεί το πέρας της, και έτσι την καθορίζει – ως διαρκής παρουσία ενός «ούπω», ενός «όχι ακόμη». Αυτό το «ούπω» δεν έχει ωστόσο τη μορφή μιας εξωτερικής εκκρεμότητας ή υπολοίπου, όπως η αποπληρωμή ενός δανείου, ή η συμπλήρωση ενός παζλ. Ο θάνατος δεν αποτελεί για την ύπαρξη κάτι εξωτερικό και μελλοντικό, αλλά κάτι εγγενές και παροντικό: προσδιορίζει την ύπαρξη βαθιά στον πυρήνα της ως πεπερασμένη. Ο άνθρωπος «θνήσκει ενόσω υπάρχει», και ο θάνατος είναι «ένα φαινόμενο της ζωής»: Αν και συνιστά την πλήρη ακύρωση της ύπαρξης, της επιτρέπει συγχρόνως να σχετισθεί με τον εαυτό της ως ολότητα. Με αυτή την έννοια, ο θάνατος αποτελεί μια δυνατότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Μη αναπληρώσιμος

Ο θάνατος δεν μπορεί, εντούτοις, να αποτελέσει αντικείμενο μιας άμεσης εμπειρίας. Ο δικός μας θάνατος εκφεύγει της εμπειρικής σύλληψης· ο θάνατος ενός τρίτου, από την άλλη, ακόμη και αν πρόκειται για ένα προσφιλές μας πρόσωπο, δεν μας παρέχει μια εμπειρία της απώλειας που υφίσταται ο ίδιος ο θνήσκων. Ο θάνατος είναι θεμελιωδώς μη αναπληρώσιμος. Σε πολλές (αν όχι σε όλες τις) πλευρές της ύπαρξής μας και της καθημερινής μας δραστηριότητας, μπορούμε να αναπληρωθούμε από άλλους. Μπορούμε να στείλουμε κάποιον άλλον να ψωνίσει για εμάς, να μας αντικαταστήσει στην εργασία, να μας εκπροσωπήσει σε μια τελετή. Μπορούμε, ακόμη, να βρούμε κάποιον δότη σπέρματος ή κάποια παρένθετη μητέρα που θα μας υποκαταστήσουν έως και στην πατρότητα ή στη μητρότητα. Ομως κανείς δεν μπορεί να αναλάβει τον θάνατο του άλλου: ο θάνατος παραμένει ουσιωδώς ο δικός μας, ατομικός θάνατος.

Ο θάνατος γίνεται έτσι το πιο ιδιαίτερο στοιχείο της ύπαρξής μας, μας διακρίνει από όλους τους άλλους, καθώς είναι η μόνη δυνατότητα που δεν μπορούμε να μοιραστούμε με άλλους· λειτουργεί έτσι ως η βασική πηγή της εξατομίκευσής μας. Ο θάνατος είναι η έσχατη δυνατότητά μας, μια δυνατότητα που διακόπτει αμετάκλητα κάθε άλλη δυνατότητα – τρεπόμενος, έτσι, σε πλήρη αδυναμία. Είναι, συγχρόνως, η πιο βέβαιη δυνατότητά μας: ο βαθμός της βεβαιότητάς του ξεπερνά κάθε άλλη βεβαιότητα της ύπαρξης. Εντούτοις, παρ’ όλη τη βεβαιότητά του, ο θάνατός μας παραμένει μια δυνατότητα απροσδιόριστη: κανείς μας δεν γνωρίζει πότε ακριβώς θα επέλθει, και έτσι παραμένει παρών ως μια «διαρκής απειλή».

Ως πέρας και τέλος, ο θάνατος παρέχει στη ζωή τη δυνατότητα ολοκλήρωσης: τη δυνατότητά της να αποτελέσει μια συνεκτική ενότητα. Θέτοντας τον άνθρωπο ενώπιον της πεπερασμένης του φύσης, τον καλεί με έναν ριζικό τρόπο να προσδώσει νόημα και περιεχόμενο στην ατομική του ύπαρξη. Μόνο η ανάληψη αυτής της ατομικότητας μπορεί να οδηγήσει στην ευδαιμονία (Αριστοτέλης) ή στην αυθεντικότητα (Χάιντεγκερ).

* Ο κ. Παναγιώτης Θανασάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ.· Το ερευνητικό, συγγραφικό και μεταφραστικό του έργο επικεντρώνεται στην αρχαία φιλοσοφία, στον Χέγκελ και στον Χάιντεγκερ.

Επιμέλεια: Χαρίδημος Κ. Τσούκας

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΘΑΝΑΣΑΣ*

via

Οι άνθρωποι που κλαίνε κατά τη διάρκεια των ταινιών είναι οι πιο δυνατοί από όλους. Τα δάκρυα της υπερδύναμης.

Tο παραδέχομαι. Κλαίω όταν βλέπω ταινίες. Ή όταν διαβάζω βιβλία. Ή όταν ακούω μουσική. Επηρεασμένη πολλές φορές και από το επίπεδο των ορμονών μου, μπορεί να αρπάξω προληπτικά μερικά χαρτομάντιλα και να κάτσω να δω μια ταινία μόνη.

Παρόλο που πολλοί άνθρωποι χαμογελάνε αυτάρεσκα όταν με βλέπουν να παρακολουθώ ταινίες κλαίγοντας, δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό. Η αλήθεια να λέγεται, οι άνθρωποι που κλαίνε όταν βλέπουν ταινίες τείνουν να έχουν κάτι που πολλοί άλλοι δεν έχουν καλλιεργήσει: Ενσυναίσθηση.

Μόνο ένα ιδιαίτερο είδος ανθρώπου έχει ενσυναίσθηση. Πολλοί άνθρωποι εκεί έξω, οι ναρκισσιστές και οι κοινωνιοπαθείς για παράδειγμα, έχουν γεννηθεί χωρίς αυτή και ζουν όλη τους τη ζωή χωρίς να έχουν βάλει ποτέ πραγματικά τον εαυτό τους στη θέση κάποιου άλλου. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να νιώσουν τους άλλους. Παρόλο που η απουσία ενσυναίσθησης θα μπορούσε να είναι ωφέλιμη για έναν πωλητή μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, δεν είναι πάντα κάτι καλό.

Στην πραγματικότητα, το να νοιάζεται κάποιος για την κατάσταση των άλλων θέλει δύναμη. Πολλή δύναμη. Η ζωή είναι σκληρή για κάποιους ανθρώπους και αν μπορείτε να μπείτε στη θέση τους και να νιώσετε τον πόνο που έχουν, τότε αυτό λέει κάτι για εσάς.

Είστε αρκετά δυνατοί όταν νιώθετε αυτόν τον πόνο, αλλά παρόλα αυτά τον αντέχετε. Είστε αρκετά δυνατοί όταν είστε δυνατοί για τους άλλους ανθρώπους. Είστε δυνατοί μέχρι το σημείο που κατανοείτε από που προέρχεται αυτός ο πόνος και είστε ικανοί να νιώσετε αυτό που νιώθουν.

Δεν είναι ποτέ αδυναμία το να νοιάζεστε για κάποιον άλλον, ακόμα και αν αυτός είναι ένας φανταστικός χαρακτήρας σε κάποια ταινία. Δείχνει ότι έχετε καρδιά και αυτή η καρδιά μπορεί να ραγίσει για τους άλλους. Παρόλο που μπορεί να ραγίσει μέχρι το τέλος της ταινίας, ξέρετε ότι θα επανέλθει γρήγορα.

Το να είναι ικανοί να αναρρώνουν τόσο γρήγορα, λέει κάτι άλλο για τους ανθρώπους που κλαίνε κατά τη διάρκεια ταινιών. Μπορούν να ανακάμψουν όπως κανείς άλλος και είναι αρκετά δυνατοί και έξυπνοι ώστε να ξεχωρίζουν την πραγματικότητα από τη φαντασία.

Φυσικά, αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος που οι άνθρωποι κλαίνε όταν βλέπουν ταινίες. Υπάρχουν επίσης δάκρυα που κυλάνε στα μάγουλά σας επειδή έχετε πάει στο μέρος που βλέπετε στην ταινία. Δάκρυα αναμνήσεων που είναι οδυνηρές. Έχω διαπιστώσει πολλές φορές ότι λειτουργεί ως κάθαρση για μένα το ότι βλέπω ταινίες στις οποίες οι άνθρωποι έχουν περάσει τα ίδια που έχω περάσει και εγώ, απλά επειδή μου επιτρέπει να απελευθερώνω μερικά από τα συναισθήματά μου που είχα κρατήσει μέσα μου, με έναν υγιή τρόπο. Θα ήθελα να δω πώς θα μπορούσε να αμφιβάλλει κάποιος για τη δύναμη κάποιου άλλου όταν τελικά αντιμετωπίσει τα πράγματα που τον πόνεσαν στο παρελθόν.

Έπειτα, υπάρχουν εκείνα τα δάκρυα που κυλάνε όταν είστε ενθουσιασμένοι με την καλλιτεχνική ευφυΐα μιας ταινίας. Δεν είναι κάτι που κάνουν επιδεικτικά οι άνθρωποι. Ονομάζεται Σύνδρομο του Stendhal σε μια πιο προχωρημένη του μορφή και σημαίνει ότι ένα καλλιτεχνικό έργο σας συγκίνησε τόσο ώστε να έχετε σωματικά και συναισθηματικά συμπτώματα.

Έχοντάς το αφού είδα την ταινία Casshern, μπορώ να σας πω με ειλικρίνεια ότι χρειάζεται πολλή δύναμη για να απεμπλακείτε από αυτή την αίσθηση του δέους.

Για εσάς που είστε υπερευαίσθητοι στον τρόπο με τον οποίο η τέχνη σας συγκινεί, το να δείτε μια καλή ταινία, το να ακούσετε ένα καλό σόου στο ράδιο ή το να διαβάσετε το σωστό κόμικ, μπορεί να είναι μια καλή δοκιμασία της ικανότητάς σας να διατηρείτε ένα σοβαρό, ανέκφραστο προσωπείο. Αυτό επίσης μπορεί να γίνει και με μια βόλτα στο τρενάκι του λούνα παρκ. Μια βόλτα που σας αναγκάζει να αντιμετωπίσετε και να αποδεχτείτε συναισθήματα που οι περισσότεροι επιλέγουν να κρύβουν.

Αν με ρωτάτε, αυτό δείχνει ότι κάποιος έχει πολλή δύναμη.

Ίσως δεν είναι το είδος της δύναμης που οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους όταν σκέφτονται ένα δυνατό άτομο, αλλά είναι το πιο σημαντικό είδος συναισθηματικής δύναμης: Η ενσυναίσθηση.

Ακόμα και αν δεν σηκώνουμε 100 κιλά, εξερευνούμε τα συναισθήματά μας και αυτό μπορεί να ανυψώσει το πνεύμα μας ψηλότερα από οτιδήποτε άλλο εκεί έξω.

via

Μέριλιν Γιάλομ: Πως το σχήμα της καρδιάς έγινε το σύμβολο της αγάπης

Η Μέριλιν Γιάλομ, πρώην καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας και διευθύντρια του Ινστιτούτου Κλέιµαν για τις Σπουδές Φύλου στο Πανεπιστήµιο του Στάνφορντ, απαντά στο ερώτημα του πως η καρδιά ως σύμβολο αγάπης έχει λάβει το σχήμα που αναγνωρίζουμε όλοι σήμερα και όχι αυτό τoυ ανατομικού οργάνου της καρδιάς. 

Σε ομιλία της στο TEDx στο Πάλο Αλτο όπου ζει εδώ και δεκαετίες με τον σύζυγό της, τον γνωστό ψυχίατρο Ιρβιν Γιάλομ, η Μέριλιν αναφέρεται στο παράδοξο ότι το σχήμα του συμβόλου που ταυτίζεται με την αγάπη δεν μοιάζει καθόλου με το σχήμα του ανθρώπινου οργάνου με το οποίο φαίνεται να συνδέεται. 

Αφορμή για την αναζήτηση απαντήσεων στο εν λόγω ερώτημα στάθηκε μια επίσκεψή της το 2011 στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου όπου είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια έκθεση με έργα τέχνης του 15ου αιώνα, μεταξύ των οποίων χρυσά νομίσματα και κοσμήματα που βρέθηκαν στην Αγγλία το 1966. «Από εκείνη τη στιγμή και μετά το σχήμα της καρδιάς με καταδίωκε», σχολίασε χαρακτηριστικά. Η έκθεση αποτέλεσε ουσιαστικά και την αφορμή για το επόμενο βιβλίο της με τίτλο "The Amorous Heart" που εκδόθηκε το 2018.

Οπως αναφέρει και η ίδια, η έρευνα για το βιβλίο της βασίστηκε σε δύο βασικά ερωτήματα: πότε και κάτω από ποιες συνθήκες εφευρέθηκε το σχήμα της καρδιάς αλλά και από πότε η καρδιά συνδέεται με το συναίσθημα της αγάπης. «Αποδείχθηκε ότι η δεύτερη η ερώτηση ήταν πολύ πιο εύκολο να απαντηθεί», σημειώνει η κα. Γιάλομ κατά τη διάρκεια της ομιλίας της. 

Η πρώτη απεικόνιση της καρδιάς, όπως αναγνωρίζεται σήμερα, εμφανίστηκε το 1344 σε ένα χειρόγραφο με τίτλο «Ο Ρομαντισμός του Αλεξάνδρου», γραμμένο στη γαλλική διάλεκτο Picard από τον Lambert le Tor και τον Alexandre de Bernay. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα μεσαιωνικά εικονογραφημένα βιβλία, σημειώνει η κα. Γιάλομ.

«Η προσφορά της καρδιάς», 1338-1344. Εικονογράφηση από το βιβλίο «Ο Ρομαντισμός του Αλεξάνδρου», Βιβλιοθήκη Bodleian, Οξφόρδη, Αγγλία.

Η σκηνή με την εικόνα της καρδιάς εμφανίζεται στο κάτω μέρος μιας διακοσμημένης σελίδας του βιβλίου με σπρέι φυλλώματος φυτών. Στην αριστερή πλευρά, μια γυναίκα κρατά την καρδιά που πιθανώς έλαβε από τον άνδρα που στέκεται απέναντί της. Η ίδια δέχεται το δώρο, ενώ εκείνος αγγίζει το στήθος του για να υποδείξει το σημείο από το οποίο προέρχεται το δώρο του. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, σωρεία παρόμοιων εικόνων με καρδίες έκαναν την εμφάνισή τους, κυρίως στη Γαλλία, αναφέρει η Μέριλιν Γιάλομ.

«Η καρδιά υπήρξε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς είναι αυτό που υπόσχεσαι στον αγαπημένο σου», προσθέτει. Αναγνωριζόταν δε ως «το σπίτι της αγάπης» και το «το σπίτι της ψυχής» από τα μεσαιωνικά χρόνια, σύμφωνα με την Μέριλιν Γιάλομ. Ωστόσο, πολύ πριν «εφευρεθεί» η εν λόγω απεικόνιση της καρδιάς στα μεσαιωνικά χρόνια, το συγκεκριμένο σχήμα προϋπήρχε χωρίς να συσχετίζεται με την καρδιά και την αγάπη. Επροκείτο για μια «καρδιά, μη-καρδιά (heart no-heart)», όπως την ονόμασε η κα. Γιάλομ. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της «μη-καρδιάς» είναι ένα νόμισμα που χρονολογείται γύρω στο 510-490 π.Χ. και απεικονίζει τον σπόρο του φυτού «silphium», ένα είδος γιγάντιου μάραθου που αναπτύχθηκε στη βόρεια αφρικανική ακτή κοντά στην ελληνική αποικία της Κυρήνης. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον συγκεκριμένο σπόρο ως φάρμακο για τον βήχα, αλλά σε μεγαλύτερη δόση λειτουργούσε ως μέσο αντισύλληψης.

Το νόμισμα με τον σπόρο «silphium», Ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης, Κυρήνη.

Σε αυτό το σημείο, η Μέριλιν Γιάλομ διερωτήθηκε τον λόγο για το οποίο ένας σπόρος εμφανίζεται πάνω σε νόμισμα. «Οι αρχαίοι Λιβύοι πλούτισαν από την εξαγωγή του εν λόγω σπόρου στον τότε γνωστό κόσμο και επέλεξαν να το τιμήσουν τοποθετώντας το σε ένα νόμισμα», επισημαίνει η κα. Γιάλομ. 

Ενα άλλο παράδειγμα της ασύνδετης σχέσης του σχήματος της καρδιάς - όπως το γνωρίζουμε σήμερα - με την αγάπη εντόπισε η Μέριλιν Γιάλομ στην Περσία. Πρόκειται για μια σειρά από καρδιές πάνω σε δοχείο - ποτήρι. Στο δοχείο απαιεκονίζονται φιγούρες γυναικών, μουσικών και χορευτών, ενώ γύρω τους υπάρχουν σταφύλια και αμπελόφυλλα. Σύμφωνα με την κα. Γιάλομ, το πιο πιθανό είναι η διακοσμητική σειρά από τις «μη-καρδιές, καρδιές» να μην έχει καμία σχέση με την αγάπη.

Χαρακτηριστική είναι δε και η απεικόνιση ενός εκ των τεσσάρων αλόγων της Αποκάλυψης σε χειρόγραφο που φιλοτέχνησε μοναχός περί τα τέλη του 9ου αιώνα. Πάνω στο άσπρο άλογο μπορεί κανείς να δει ζωγραφισμένες «καρδιές», ενώ δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι σχετίζονται με την αγάπη ή το όργανο της καρδιάς.

Οπως διαπίστωσε η κα. Γιάλομ, οι ιδέες της ευγενούς αγάπης άρχισαν να εμφανίζονται τον 12ο, 13ο και 14ο αιώνα στην Ευρώπη. «Εκείνη την περίοδο παρατηρούμε και την ανάπτυξη της ιδέας περί υπόσχεσης/δέσμευσης της καρδιάς ως προσφοράς στον αγαπημένο σου. Η παρακάτω εικόνα πρόκειται - σύμφωνα με την κα. Γιάλομ - για μια αποτύπωση αυτής της ιδέας που υφίσταται από τον Μεσαίωνα. Ομως η καρδιά που προσφέρεται δεν μοιάζει καθόλου με το σημερινό αποδοτέο σχήμα.

«Μοιάζει περισσότερο με μελιτζάνα ή κουκουνάρι», σημειώνει η κα. Γιάλομ τονίζοντας ότι η ιδέα πως η καρδιά (το ανατομικό όργανο) μοιάζει με κουκουνάρι διατυπώθηκε για πρώτη φορά τον 2ο αιώνα και διατηρήθηκε σε όλη την περίοδο του Μεσαίωνα. «Σειρά θρησκευτικών έργων αποδίδουν την καρδιά σε αυτό το σχήμα, ενώ αυτή η περίοδος υπήρξε ιδιαίτερα γόνιμη για την εξέλιξη της απεικόνισης της καρδιάς. Χρειάστηκε 100 χρόνια (από περίπου 1250-1350) για να αλλάξει αυτή η εικόνα», σημειώνει.

«Ιταλοί, στη βόρεια Ιταλία, ήταν οι πρώτοι που πειραματίστηκαν με την απεικόνιση της καρδιάς», προσθέτει.

Εξαιτίας όμως της αρνητικής απόδοσης της καρδιάς από τους Ιταλούς, η πρώτη απεικόνιση του σχήματος της καρδιάς, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, και σε σύνδεση με το ευγενές συναίσθημα της αγάπης αποδίδεται στη Γαλλία και στο βιβλίο «Ο Ρομαντισμός του Αλεξάνδρου» το 1344, όπως αναφέρεται και παραπάνω. 

Από τούδε και στο εξής, το συγκεκριμένο σχήμα ως απόδοση της καρδιάς συνδεδεμένης με την αγάπη διαδόθηκε ταχύτατα στη βόρεια Ιταλία και μετά σε όλη την Ευρώπη, ενώ παραμένει μέχρι και σήμερα ένα σύμβολο με την ίδια ερμηνευτική σημασιολογία. 

Οπως σημειώνει η Μέριλιν Γιάλομ, πρόκειται για ένα σχέδιο που ακόμη εξελίσσεται και αποκτά νέα συμβολική αξία, όπως για παράδειγμα ως σύμβολο της ημέρας του Αγίου Βαλεντίνου ή ως emoji, ενώ χρησιμοποιείτε ακόμα και ως το ρήμα «αγαπώ»: «Εγώ, καρδιά, τη Νέα Υόρκη», επισημαίνει χαρακτηριστικά. «Υποψιάζομαι ότι αυτή η εικόνα θα συνεχίσει να εξελίσσεται με άγνωστους μέχρι στιγμής τρόπους μέσα στους επόμενους αιώνες», κατέληξε. 

Κείμενο - επιμέλεια: Εύα Τομαρά

via

Οι μέλισσες ξέρουν μαθηματικά και κάνουν πράξεις

Οι μέλισσες δεν φτιάχνουν μόνο μέλι, αλλά επίσης καταλαβαίνουν τα μαθηματικά και μπορούν να κάνουν βασικές αριθμητικές πράξεις, όπως η πρόσθεση και η αφαίρεση, χρησιμοποιώντας αυτή την ικανότητα για να λύνουν πρακτικά προβλήματα.

Αυτό είναι το αναπάντεχο -και επίμαχο- συμπέρασμα μιας νέας αυστραλο-γαλλικής επιστημονικής έρευνας, σύμφωνα με την οποία η κατανόηση βασικών μαθηματικών εννοιών είναι εφικτή όχι μόνο από τον άνθρωπο, αλλά ακόμη και από ένα έντομο με πολύ μικρότερο εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος μιας μέλισσας έχει λιγότερο από ένα εκατομμύριο νευρώνες, έναντι περίπου 86 δισεκατομμυρίων του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Προηγούμενα πειράματα των ίδιων επιστημόνων είχαν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι οι μέλισσες καταλαβαίνουν την έννοια του μηδενός και μπορούν να διακρίνουν ανάμεσα σε δύο ομάδες αντικειμένων ποια είναι η μικρότερη. Η νέα μελέτη έρχεται να διευρύνει το μαθηματικό «ρεπερτόριο» των μελισσών.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή Άντριαν Ντάιερ του Πανεπιστημίου RMIT της Μελβούρνης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science Advances», διαπίστωσαν, μέσα από πειράματα με 14 μέλισσες, ότι αυτές μπορούν να διδαχθούν να αναγνωρίζουν διαφορετικά χρώματα ως συμβολικές αναπαραστάσεις της πρόσθεσης (μπλε) και της αφαίρεσης (κίτρινο). Στη συνέχεια, είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν αυτή την πληροφορία για να λύσουν αριθμητικά προβλήματα.

Οι μέλισσες χρειάστηκαν τέσσερις έως επτά ώρες εκπαίδευσης για να μάθουν -με ποσοστό επιτυχίας 64% ως 72%- ότι το μπλε χρώμα αντιστοιχούσε στο +1 και το κίτρινο στο -1. Στη συνέχεια μπορούσαν να εφαρμόσουν τον κανόνα αυτό και σε άλλους αριθμούς.

«Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι η κατανόηση των αριθμών μπορεί να βρεθεί πολύ ευρύτερα στη φύση μεταξύ των ζώων από ό,τι είχε έως τώρα υποτεθεί», δήλωσε ο Ντάιερ.

Η επιστημονική κοινότητα συζητά έντονα -και διαφωνεί- κατά πόσο τα ζώα γνωρίζουν ή μπορούν να μάθουν πολύπλοκες αριθμητικές έννοιες. Πολλά είδη ζώων είναι σε θέση να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα σε διαφορετικές ποσότητες και να χρησιμοποιήσουν αυτή την κατανόηση για να κυνηγήσουν την τροφή τους, να πάρουν αποφάσεις ή να λύσουν πρακτικά προβλήματα.

Όμως η κατανόηση και η χρήση αριθμών και αριθμητικών πράξεων απαιτεί ένα πολύ πιο προχωρημένο επίπεδο ικανοτήτων. Προηγούμενες έρευνες έχουν δώσει (μάλλον αμφισβητούμενες) ενδείξεις ότι μερικοί πίθηκοι, οι ελέφαντες, κάποια πουλιά όπως οι παπαγάλοι, ακόμη και οι αράχνες μπορούν να κάνουν πρόσθεση ή και αφαίρεση. Η νέα μελέτη έρχεται να προσθέσει τις μέλισσες σε αυτό τον κατάλογο.

Όμως δεν είναι όλοι οι επιστήμονες πρόθυμοι να αποδεχθούν ότι πράγματι οι μέλισσες καταλαβαίνουν από αριθμούς και ξέρουν αριθμητική. Ο καθηγητής Πολ Γκρέιχαμ του Πανεπιστημίου του Σάσεξ και ο Κλιν Πέρι του Πανεπιστημίου Queen Mary του Λονδίνου εξέφρασαν σοβαρές αμφιβολίες ότι όντως τα νέα πειράματα απέδειξαν πως οι μέλισσες κάνουν πρόσθεση και αφαίρεση.

via

Ένα υπέροχο βίντεο για τον παιδικό καρκίνο που θα σε συγκινήσει

Η 15η Φεβρουαρίου είναι μια ιδιαίτερη ημέρα όπου ολόκληρος ο πλανήτης υποκλίνεται στους σύγχρονους ήρωες, τα παιδιά τα οποία μάχονται μέρα και νύχτα με τον παιδικό καρκίνο.

Κάθε χρόνο, πάνω από 150.000 παιδιά σε όλον τον κόσμο διαγιγνώσκονται με καρκίνο, ενώ σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα υπολογίζονται στα 280-300. Αυτό καθιστά τον καρκίνο στην πρώτη αιτία θανάτου παιδιών στις αναπτυσσόμενες χώρες, και τη δεύτερη στις αναπτυγμένες.

Ο παιδικός καρκίνος δρα και θεραπεύεται διαφορετικά απ’ ότι ο καρκίνος των ενηλίκων. Η συνολική διαδικασία, αρχίζοντας από τη διάγνωση, είναι εξαιρετικά στρεσογόνα και ψυχοφθόρα για τους μικρούς μαχητές. Ακόμα και για τα παιδιά τα οποία θεραπεύονται, η μάχη δεν τελειώνει. Περισσότερο από το 60% των μακροχρόνια επιζώντων του καρκίνου της παιδικής ηλικίας έχουν μια χρόνια ασθένεια ως αποτέλεσμα της θεραπείας την οποία έλαβαν.

“Η αγάπη ποτέ δεν μας απογοητεύει”: Ένα animation αφιερωμένο στα παιδιά τα οποία παλεύουν με τον καρκίνο

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Καρκίνου, θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας ένα τρυφερό και ιδιαιτέρως συγκινητικό βίντεο κινουμένων σχεδίων υπό τον τίτλο “Η αγάπη ποτέ δεν μας απογοητεύει” και δημιουργήθηκε για λογαριασμό του Νοσοκομείου Cancer De Barretos στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, ενός διεθνούς φήμης κέντρου θεραπείας για τον καρκίνο των παιδιών.

Το συγκεκριμένο νοσοκομείο μετονομάστηκε σε Νοσοκομείο της Αγάπης θέλοντας να αναδείξει τη θεραπευτική σημασία της αγάπης και της στοργής. Η καταπολέμηση του καρκίνου είναι πιο εύκολη όταν το άτομο περιβάλλεται από την αγάπη. Βλέποντας ο ασθενής πως υπάρχουν γύρω του πρόσωπα που τον αγαπούν και τον νοιάζονται, παίρνει δύναμη, ελπίδα.

Το animation διάρκειας μόλις 3 λεπτών αφηγείται την ιστορία της Νίνα, ενός μικρού αλλά γενναίου κοριτσιού, που κατορθώνει τελικά να νικήσει τον καρκίνο με τη φροντίδα και την ενθάρρυνση των ανθρώπων που την αγαπούν, με την υποστήριξη της οικογένειας της, των φίλων της, καθώς και ολόκληρης της νοσοκομειακής ομάδας! Η μικρή ταινία δεν έχει λόγια, ωστόσο καθ’ όλη τη διάρκεια του ακούγεται το τραγούδι «Heart Full Of Love» το οποίο γράφτηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της ταινίας, και ερμηνεύει η Rebecca Peters. Αξίζει να σταθούμε στο μήνυμα που επισημαίνεται στο τέλος του animation και είναι το «Η αγάπη είναι μεγαλύτερη από το φόβο».

via

Στιγμές του Εθνικού Θεάτρου στην έκθεση «Προορισμοί» στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών

Κάθε έργο, κάθε παράσταση, μια διαδρομή που ανοίγει καινούργιους δρόμους και προοπτικές για τον ταξιδιώτη και τον επισκέπτη του αεροδρομίου της Αθήνας προς έναν νέο, γοητευτικό «προορισμό»!

Το Εθνικό Θέατρο συνεργάζεται και πάλι με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών, σε μία νέα μοναδική έκθεση.

Οι «Προορισμοί» (4/2 – 14/7), προκαλούν το ενδιαφέρον του επισκέπτη με στόχο τη μύησή του στις μαγικές διαδρομές του χώρου του θεάτρου, μέσα από ιστορικές παραγωγές της Πρώτης Σκηνής της Ελλάδας.

Η έκθεση είναι ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο μέσα από τις φωτογραφίες, τα κοστούμια και το υλικό του σπουδαίου αρχείου του Εθνικού Θεάτρου. Κάθε έργο, κάθε παράσταση, μια διαδρομή που ανοίγει καινούργιους δρόμους και προοπτικές για τον ταξιδιώτη και τον επισκέπτη του αεροδρομίου της Αθήνας προς έναν νέο, γοητευτικό «προορισμό»!

Στην έκθεση περιλαμβάνονται σπάνιες φωτογραφίες από παραστάσεις όπως: Πέερ Γκυντ του Ερρίκου Ίψεν το 1935, Ο έμπορος της Βενετίας του Ουίλιαμ Σαίξπηρ το 1945, Οιδίπους επί Κολωνώ του Σοφοκλή &Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη το 1958, Τα εκατομμύρια του Μάρκο Πόλο του Ευγένιου Ο’Νηλ το 1960, Πέρσες του Αισχύλου το 1971, Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν του Μπέρτολτ Μπρεχτ το 1985, Βίρα τις άγκυρες των Θ.Παπαθανασίου/Μ.Ρέππα το 1997, Ο ηλίθιος του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι το 2006, Οδύσσεια του Ομήρου το 2012 και πολλές άλλες.

Επίσης στην έκθεση του αεροδρομίου φιλοξενούνται δύο απαράμιλλης αξίας και σημασίας κοστούμια. Του Αντώνη Φωκά, από την παράσταση Ιφιγένεια εν Αυλίδι το 1957, κοστούμι χορού, χιτώνας εκρού – υφαντό αργαλειού με έξοχες πτυχώσεις. Και του Γιώργου Βακαλό, από την παράσταση ‘Eμπορος της Βενετίας το 1945, ένα μακρύ λινομέταξο φόρεμα, υποκίτρινο και φιστικί απλικαρισμένο με υφασμάτινα λουλούδια και κλωνάρια.

Το Εθνικό Θέατρο, στα 100 και πλέον χρόνια της λειτουργίας του, έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει αδιάκοπα ταξίδια ζωής στο κοινό του, με παραστάσεις έργων κλασικών, αλλά και πολύ σύγχρονων, με σκηνοθεσίες καινοτόμες και με σεβασμό στην παράδοση, με υψηλό πάντοτε στόχο…

Η συνεργασία με παραστάσεις και performances της Πρώτης Κρατικής Σκηνής με το αεροδρόμιο ξεκίνησε το 2011. Πιο συγκεκριμένα, το Εθνικό Θέατρο παρουσίασε με την ευκαιρία των 10 χρόνων λειτουργίας του Διεθνούς Αερολιμένα την Αντιγόνη του Σοφοκλή, στο χώρο των αναχωρήσεων, μια καινοτόμα παράσταση που από θεωρητική ύλη για έφηβους, μετουσιώθηκε σε ζωντανό θέατρο. Ενώ πέρυσι, στο πλαίσιο του Flymetothemoon, παρουσιάστηκε η παιδική παράσταση Μόμο του Μίχαελ Έντε, ένας ύμνος στην αλήθεια, την αγάπη και τη φιλία.

Έκθεση «Προορισμοί»

4/2 – 14/7

Εκθεσιακός χώρος «Τέχνη & Περιβάλλον»,

επίπεδο Αναχωρήσεων (Eίσοδος 3)

via