Ο Ιησούς είναι μαζί με την Παναγία το πρόσωπο που προσεγγίστηκε σε όλες τις μορφές τέχνης περισσότερο από κάθε άλλο υπαρκτό, λογοτεχνικό ή φανταστικό πρόσωπο. Αυτή δεν είναι θρησκευτική πεποίθηση. Είναι απλή στατιστική παρατήρηση. Αυτό καταδεικνύει την επιρροή του στην ανθρωπότητα και τους ανθρώπους, κορυφαίο σύμβολο μιας θρησκείας που ασπάζεται περίπου το 1/3 πλανήτη στις διάφορες εκδοχές της.
Η ζωή του από τη βάπτισή Του ως τη σταύρωση και την Ανάσταση του βρήκε δεκάδες απεικονίσεις στην τέχνη. Άλλες φωτογραφικές, άλλες συμβολικές και πολλές αναμφίβολα που συγκαταλέγονται στις κορυφαίες στιγμές της τέχνης.
Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι ζωγράφοι καταπιάστηκαν έστω μια φορά με κάποια πτυχή της ζωής του Ιησού. Μελετώντας την παρουσία του στα έργα τέχνης, καταλήξαμε να παρουσιάσουμε σε αυτό το αφιέρωμά μας (ικανοποιητικό αριθμό από) επιλεγμένα έργα και όχι το σύνολο τους το οποίο ξεπερνά τα διψήφια νούμερα.
Ξεκινάμε από τη βάπτιση του Ιησού, στιγμή που ουσιαστικά εμφανίζεται ο έτοιμος πια για την πορεία του Ιησούς και συνεχίζουμε με χαρακτηριστικές στιγμές της ζωής του μέχρι τα πάθη, τη σταύρωση και την Ανάστασή του. Η σταύρωση και το νεκρό σώμα του Ιησού καθηλώνουν τα βλέμματα σε κάθε περίπτωση. Ας ξεκινήσουμε να αφηγούμαστε τη ζωή του Ιησού μέσα από έργα σπουδαίων ζωγράφων και όχι κακές εικονογραφήσεις βιβλίων χαμηλής ή αμφιλεγόμενης αισθητικής.
The Baptism of Christ, Andrea del Verrocchio, 1475
“Η Βάπτιση του Χριστού” του Αντρέα ντελ Βερόκιο, ενός διάσημου Ιταλού ζωγράφου, γλύπτη και χρυσοχόου της εποχής της ιταλικής αναγέννησης είναι το μοναδικό σωζόμενο ζωγραφικό του έργο. Στο ονομαστό του εργαστήρι στη Φλωρεντία μαθήτευσαν μερικά σπουδαία μετέπειτα ονόματα του χώρου: Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Σάντρο Μποτιτσέλι και άλλοι.
Στο συγκεκριμένο πίνακα απεικονίζεται η βάπτιση του Ιησού από τον Ιωάννη το Βαπτιστή όπως επίσημα καταγράφεται στα Ευαγγέλια των Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά. Θεωρείται από πολλούς ιστορικούς τέχνης ότι ο άγγελος στα αριστερά έχει προέλθει από το χέρι άλλου (και όχι του Βερόκιο), πιθανότατα του νεαρού τότε μαθητή του Λεονάρντο Ντα Βίντσι γεγονός που εντάσσει τον πίνακα στα…βιογραφικά και των δύο. Θρυλείται ότι ο Βερόκο άφηνε συνήθως ημιτελή τα έργα του ενώ ψίθυροι λένε ότι το συγκεκριμένο το άφησε ημιτελές από νεύρα για το ταλέντο του μαθητή του, του Λεονάρντο ασφαλώς…
Μιλώντας για: βάφτιση, ονόματα και τη σημασία της τελετής αυτής της ονοματοδοσίας η οποία στην συγκεκριμένη περίπτωση βεβαίως είχε άλλη σημασία.
Christ Driving the Money Changers from the Temple (El Greco, New York, περ. 1568
Ο Ιησούς διώχνει τους αργυραμοιβούς από το Ναό του Πατρός του. Ο πίνακας φέρεται να έχει τρία πιστά αντίγραφα και μια ακριβή αναπαραγωγή που είναι αυθεντική και βρίσκεται σήμερα στην εθνική πινακοθήκη του Λονδίνου. Θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ενετικής περιόδου του Ελ Γκρέκο (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος) και καθαρό έργο της Αναγέννησης. Η κίνηση των σωμάτων αποδίδει την ένταση της στιγμής ενώ η προοπτική τονίζει ιδιαίτερα την εφαρμογή των χρωμάτων.
The Wedding Feast at Cana, Paolo Veronese, 1563
Σχεδόν δεκάμετρος ο πίνακας (και 6.5 ύψος) του Πάολο Βερονέζε που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Ο Χριστός και οι μαθητές του καλούνται στο γεγονός ενός γάμου στην Κανά της Γαλιλαίας. Το κρασί σύντομα τελειώνει και ο Ιησούς μετατρέπει τις κανάτες με το νερό σε κρασί για τους καλεσμένους του γάμου, το οποίο και φέρεται να είναι το πρώτο από τα επτά θαύματα του σύμφωνα με τον Ιωάννη. Ο πίνακας έμεινε για περίπου 235 χρόνια στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Μέγα στη Βενετία μέχρι που λεηλατήθηκε από τον Ναπολέοντα και μεταφέρθηκε το 1797 στο Παρίσι. Κατά τη μεταφορά του ο πίνακας κόπηκε στη μέση και ξαναράφτηκε στο Παρίσι.
Μιλώντας για: θαύματα! Τι σημαίνει θαύμα; Καταθέτουμε τη δική μας άποψη συνθέτοντας το δικό μας θαύμα.Έχουν πιθανότητες τα θαύματά μας να συμβούν; Και γιατί άραγε;
Κάπως έτσι ζωγραφίζει ο καθένας το “θαύμα” του και το ρίχνει στο “Κουτί των θαυμάτων”, μια μίνι κάλπη από κάποιο κουτί παπουτσιών που θα φτιάξουμε απλά και γρήγορα. Όταν ολοκληρωθεί η κατάθεση των θαυμάτων, τα ανοίγουμε και μελετούμε. Τα υπόλοιπα θα έρθουν μόνα τους στο μυαλό, το δικό σας ή των παιδιών…
Christ Washing the Disciples’ Feet Tintoretto, περ. 1548
Στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, ο Ιησούς φέρεται μετά το Μυστικό Δείπνο να πλένει τα πόδια των μαθητών του, πράξη αγάπης και ευγένειας. Φαίνεται ότι αυτή η ενέργεια αποτέλεσε αγαπημένο θέμα του Τιντορέτο αφού έξι πίνακες του το απεικονίζουν.
Μιλώντας για: ανατομία! Γιατί τα πόδια μας είναι τόσο σημαντικά; Και γιατί ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια των μαθητών του; Τι ήθελε να δείξει με αυτήν του την πράξη; Και τελικά…τι τόσο σημαντικό υπάρχει ή καταλήγει στα πόδια μας;
The Raising of Lazarus, Caravaggio, 1609
Μουσείο Ρετζιονάλε, Μεσίνα. Η Ανάσταση του Λαζάρου του Καραβάτζιο. Στο Ευαγγέλιο του Αγίου Ιωάννη αναφέρεται πως ο Λάζαρος, ο αδελφός της Μάρθας και της Μαρίας, αρρώστησε, πέθανε, θάφτηκε και στη συνέχεια ο Ιησούς τον ανέστησε από τους νεκρούς. Παρατηρήστε την σημαντική σε όλους τους πίνακες του Καραβάτζιο παρουσία του φωτός, τον αντικατοπτρισμό του σε λεπτομέρειες και τμήματα του έργου όπως το δεξί χέρι του Λάζαρου και τα πρόσωπα των υπόλοιπων παρόντων.
Μιλάμε για: το φως! Ο ζωοδότης ήλιος και το φως του. Πότε μας τυφλώνει και μας ενοχλεί το φως; Και πότε μας είναι ευχάριστο; Και τελικά πως δημιουργούνται οι σκιές;
The Raising of Lazarus, Sebastiano del Piombo, 1517-19
Στεγάζεται στην εθνική πινακοθήκη του Λονδίνου. Στο ζωγράφο Sebastiano Luciani (μετέπειτα ψευδώνυμο del Piombo) ανατέθηκε από τον τότε αρχιεπίσκοπο της Narbonne και μετέπειτα Πάπα, η δημιουργία της Έγερσης του Λαζάρου για τον καθεδρικό της πόλης ως απάντηση στο ίδιας χρονιάς αριστούργημα του Ραφαήλ “Η Μεταμόρφωση¨ για μια εκκλησία στη Ρώμη. Ο Λουτσιάνι απεικόνισε το τρίτο μέρος (εικόνα) του συγκεκριμένου θαύματος, όπου ο Ιησούς λέει στο Λάζαρο να αφαιρέσει το σάβανό του. Στο βάθος μπορείτε να διακρίνετε τους Φαρισαίους να συνωμοτούν πιθανότατα εναντίον του Ιησού, ενοχλημένοι βαθύτατα από τα θαύματα και τη δυναμική του.
Το 1771 ο πίνακας μεταφέρθηκε από ξύλινο πάνελ σε καμβά με αποτέλεσμα να χαθεί η λάμψη και η καθαρότητα σε κάποια χρώματα όπως στον κόκκινο χιτώνα του Ιησού που μετετράπη σε ροζ.
Μιλάμε για: τη φθορά του χρόνου! Ποια πράγματα αλλάζει ο χρόνος; Πως τα φθείρει; Υπάρχει τίποτα τελικά που μένει αναλλοίωτο για πάντα στο πέρασμά του; Τα χρώματα πάντως σίγουρα ξεθωριάζουν!
Last Supper, Peter Paul Rubens, περ, 1630-31
135 χρόνια μετά τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Ρούμπενς δημιουργεί μια ελαιογραφία με το Μυστικό Δείπνο σε μια δική του εκδοχή. Ο θεατής μπορεί να προσέξει ότι το μόνο πρόσωπο που δε φαίνεται στον πίνακα είναι εκείνο του Ιούδα που κάθεται στην άκρη, μακριά από το τραπέζι και με το πρόσωπο γυρισμένο. Ο σκύλος θεωρείται σε πολλά έργα ως σύμβολο απληστίας. Το βλέμμα του δε μας παρέχει τις καλύτερες πληροφορίες για τη διάθεση του…
Μιλάμε για: τη γλώσσα του σώματος! Τι δηλώνει το σώμα μας; Τι υποθέτουμε ότι μας δείχνει κάποιος όταν κάθεται πίσω ή γέρνει μπροστά ή μας κοιτάζει επίμονα ή έχει χαμηλώσει το βλέμμα; Τι υποθέτουμε για του μαθητές και τον Ιησού στον παραπάνω πίνακα; Και τελικά και πολύ πιο ουσιαστικά…“Φτιάχνουμε το δικό μας πίνακα”. Διαλέγουμε τα παιδιά που θέλουμε, τους τοποθετούμε στη στάση που επιθυμούμε (και πρέπει να μείνουν σε αυτήν) και δημιουργούμε έναν πίνακα με ζωντανά σώματα που καλούνται να σταθούν και να αποδώσουν το νόημα του παιδιού-καλλιτέχνη! Είπατε τίποτα;
La ultima Cena (Last Supper), Leonardo Da Vinci, 1495-98
Ο διασημότερος πίνακας (τοιχογραφία) όλων των εποχών (μαζί με τη Μόνα Λίζα) από τον μεγαλοφυή Λεονάρντο ασφαλώς (διαστάσεις 880X 460 cm). Βρίσκεται ακόμα και σήμερα στην αίθουσα φαγητού (τραπεζαρία) του μοναστηριού Santa Maria della Grazie (Παναγία της Χάριτος) του Μιλάνου, απέναντι σχεδόν από τη φημισμένη Σκάλα του συνθέτοντας έναν δρόμο όπου ο κόσμος συρρέει να θαυμάσει σπουδαία επιτεύγματα του πολιτισμού. Ο πίνακας απεικονίζει την έκπληξη και τα συναισθήματα στα πρόσωπα των μαθητών του Ιησού, όταν ο τελευταίος τους ανακοινώνει ότι κάποιος από αυτούς πολύ σύντομα θα τον προδώσει.”Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι είς εξ υμών παραδώσει με” λέει ο Ιησούς στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κεφ.ΙΓ.
Το θέμα του Μυστικού Δείπνου ήταν σύνηθες για τις αίθουσες φαγητού των μοναστηριών. Μόνο που η συγκεκριμένη αίθουσα δεν ήταν αίθουσα φαγητού όταν ο Λεονάρντο ξεκίνησε το 1495 να ζωγραφίζει την τοιχογραφία του κατά παραγγελία του Λουντοβίκο Σφόρτσα.
Αν και πρόκειται για έργο ζωγραφικής πάνω σε τοίχο, ο Λεονάρντο δεν χρησιμοποιεί την κλασσική μέθοδο της νωπογραφίας (affresco) αλλά εφαρμόζει την τεχνική του καμβά πάνω στον τοίχο. Οι τελευταίες εργασίες αποκατάστασης της τοιχογραφίας έδειξαν ότι ο Λεονάρντο χρησιμοποίησε μια βαφή με βάση το λινέλαιο και το αυγό η οποία εφαρμόστηκε σε ένα επίχρισμα διπλής στρώσης.
Ο Τελευταίος (Μυστικός) Δείπνος του Λεονάρντο είναι ένας πίνακας χρυσάφι στα χέρια μας, στο σχολείο και το σπίτι. Παρατηρώντας τον με τα παιδιά μπορούμε να συζητήσουμε και να κάνουμε τόσα πολλά:
-μαθηματικά: με τους 12 Αποστόλους, τα 13 συνολικά εικονιζόμενα πρόσωπα (αρίθμηση) αλλά και την ιδιαίτερη δυναμική που παρουσιάζει ο ιερός αριθμός 3. Οι μαθητές είναι ουσιαστικά τέσσερις παρέες των τριών (πρόσθεση, πολλαπλασιασμός) που η καθεμία ξεχωρίζει από την άλλη. Κι ακόμα: πόσα παράθυρα υπάρχουν πίσω από τον Ιησού; Ποιο σχήμα θυμίζει η μορφή του Ιησού; Ποιο σχήμα υπάρχει αντεστραμμένο ανάμεσα στον Ιησού και τον Ιωάννη; Τι σχήμα και μεγέθη έχουν τα παράθυρα, τα φατνώματα της οροφής, οι ταπετσαρίες των τοίχων;
συναισθήματα: ο Ιησούς ανακοινώνει όπως είπαμε την επικείμενη από κάποιον εκ των παρόντων προδοσία του. Παρατηρήστε προσεκτικά τα πρόσωπα και τα σώματα και των 12 Αποστόλων. Έχουν 12 διαφορετικές εκφράσεις θυμού, έκπληξης και αιφνιδιασμού. Ουσιαστικά διαβαθμίζονται ανάμεσα σε αυτά τα τρία κυρίαρχα συναισθήματα. Από αριστερά προς τα δεξιά ο Βαρθολομαίος, ο Ιάκωβος (ο γιος του Αλφαίου) και ο Ανδρέας είναι και οι τρεις φανερά έκπληκτοι. Η επόμενη τριάδα είναι ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, ο Πέτρος και ο Ιωάννης. Ο Ιούδας μοιάζει αιφνιδιασμένος από την ξαφνική αποκάλυψη του σχεδίου του. Που βρίσκεται το κεφάλι του (χαμηλότερα από όλους); Πόσων μαθητών ο αγκώνας ακουμπά στο τραπέζι (μόνο του Ιούδα); Πως φαίνεται η ταραχή του Ιούδα (ρίχνει την αλατιέρα) και η ενοχή του (γέρνει προς τα πίσω); Γιατί είναι το μόνο πρόσωπο που στην τοιχογραφία φαίνεται να είναι στη σκιά; Τι μπορεί να σημαίνουν αυτοί οι συμβολισμοί από τον Λεονάρντο προς εμάς, τους απλούς θεατές (και όχι ιστορικούς τέχνης ή εικαστικούς);
Δίπλα από τον Ιούδα βρίσκεται ο Πέτρος. Πως αισθάνεται; Μπορείτε να διακρίνετε το θυμό και την οργή του; Πως μπορεί να συνδέεται το μαχαίρι που κρατάει στο χέρι του με τα γεγονότα που θα συμβούν λίγο μετά στον κήπο της Γεσθημανής (“μάχαιραν έδωκες, μάχαιρα θα λάβεις”) και τη σύλληψη του Ιησού;
Ο Ιωάννης, νεότερος όλων και αγαπημένος μαθητής του Ιησού, μοιάζει σα λιπόθυμος στο άκουσμα της είδησης ενώ ακούει από τον από τον Πέτρο κάτι θυμωμένο σαν “μήπως ξέρεις ποιος είναι αυτός;”
Ο Θωμάς (αναστατωμένος και αιφνιδιασμένος αλλά και με την αμφιβολία πάντα ζωντανή σε όσα ακούει από τους άλλους δύο), ο Ιάκωβος ο πρεσβύτερος (έκπληκτος και με ανοιχτά τα χέρια σημάδι ότι δεν έχει τίποτα να κρύψει, ότι δεν είναι αυτός ο ένοχος) και ο Φίλιππος(μοιάζει σα να αναζητεί κάποια εξήγηση γι’ αυτό που μόλις άκουσε) συνθέτουν την πρώτη τριάδα στα αριστερά του Ιησού, μια τριάδα πλήρη συναισθημάτων και αυτή.
Τέλος ο Ματθαίος, ο Ιούδας ο Θαδαίος και ο Σίμων ο Ζηλωτής αποτελούν την τελευταία τριάδα με τους δύο πρώτους να έχουν στραφεί προς τον τελευταίο αναζητώντας ίσως κάποιες απαντήσεις.
Και ανάμεσά στους 13 παρόντες, υπάρχουν δύο που μοιάζουν σχεδόν ατάραχοι: είναι ο Ιησούς και ο Ιούδας. Γιατί; Η γνώση οδηγεί σε αταραξία και γαλήνη. Κι όποιος γνωρίζει δεν αναζητεί άλλο πια.
χρωματισμοί: τι χρώμα είναι μανδύας του Ιησού; Γιατί κόκκινο (θεϊκή υπόσταση και κύρος) και γαλάζιο (ύλη, άνθρωπος); Ποια είναι τα υπόλοιπα χρώματα που παρατηρούνται στους μανδύες, τους τοίχους, το φόντο; Τι αίσθηση αφήνουν οι συνδυασμοί αυτοί;
τοιχογραφία: πως θα ζωγραφίζαμε έναν άθλιο, λερό τοίχο της αυλής του σχολείου μας; Τι υλικά θα διαλέγαμε και ακόμα πιο βασικό…ποιο θα ήταν το θέμα που θα απεικονίζαμε; Πως θα το προστατεύαμε από τη φθορά του χρόνου και των καιρικών συνθηκών;
το δείπνο των συναισθημάτων: καθόμαστε σε ένα τραπέζι. Δεν είμαστε 12 ή 13. Μπορεί να είμαστε 18 ή 25. Δεν έχει σημασία. Εκφωνούμε, εμείς ή κάποιο παιδί, μια πρόταση που είναι σε θέση να προκαλέσει κάποια συναισθήματα. Τα παιδιά καλούνται να λάβουν εκείνες τις εκφράσεις στο πρόσωπο και τις στάσεις σώματος που θα δηλώσουν όσο καλύτερα γίνεται τα συναισθήματά τους πάνω σε αυτό που άκουσαν. Η διαδικασία είναι μαγική και εξασκεί τα παιδιά στην ανάγνωση συναισθημάτων, χειρονομιών, στάσεων, κινήσεων κ.α.
Christ on the Mount of Olives Caravaggio, 1604-06
Ο Ιησούς στο Όρος των Ελαιών προσεύχεται και όταν γυρίζει βρίσκει τους μαθητές του να κοιμούνται όλοι παραδομένοι στην κούραση. Το δάχτυλο του Ιησού τι δείχνει άραγε (το ζύγωμα του στρατού που θα τον συλλάβει ή και τον Ιούδα τον ίδιο που φάνηκε στο βάθος)
Μιλάμε για: τον ύπνο! Τι είναι αυτό που μας κουράζει τόσο πολύ και κάθε νύχτα έχουμε ανάγκη τον ύπνο; Γιατί δεν μπορούμε να μείνουμε ξύπνιοι; Μιλάμε για τον ύπνο αλλά και για τις στιγμές που πρέπει για κάτι πολύ σημαντικό να μείνουμε…ξύπνιοι!
Christ on the Mount of Olives, Theodore Chasseriau, 1840
Ο Χριστός στο Όρος των Ελαιών. Το ίδιο θέμα από τον T. Chasseriau τo 1840 (το ζωγράφισε ξανά το 1844). Προσέξτε τις μορφές των τριών αγγέλων στα αριστερά του πίνακα και τους συμβολισμούς αυτού που έρχεται για τη ζωή του Ιησού σε μια χρονική ακολουθία δύσκολη να την αποδεχτείς.
Μιλάμε για: την προσευχή! Εμείς για τι προσευχόμαστε κάθε βράδυ. Τι ζητάμε κάθε φορά που προσευχόμαστε; Αλήθεια οι δικές μας προσευχές στο φαγητό, το πρωί ή το βράδυ τι λένε; Τι ζητούν; Μήπως να φτιάξουμε μια ολόδική μας προσευχή που θα τη λέμε κάθε φορά που…(ας το συμφωνήσουμε και αυτό, έχει πολύ μεγαλύτερη αξία ίσως και από την προσευχή την ίδια).
The Agony in the Garden, Giovanni Bellini, περ. 1459-65
Αγωνία στον Κήπο. Τζιοβάνι Μπελίνι, 1460 περίπου. Αναγέννηση. Ο Ιησούς προσεύχεται γονατιστός ενώ πίσω του ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης κοιμούνται. Ένας άγγελος του δίνει τη δύναμη που χρειάζεται για να αντέξει το πικρό αυτό ποτήρι που έρχεται για εκείνον. Μπορούμε να διακρίνουμε στο βάθος τον Ιούδα και μια ομάδα Ρωμαίων στρατιωτών να πλησιάζουν. Όλα μοιάζουν να παίρνουν τη ροή της μοίρας που δε μπορεί να αλλάξει.
Μιλάμε για: την προδοσία! Ποιος είναι ο προδότης; Τι σημαίνει προδίδω; Και τελικά…Τι θα ήταν πολύ άσχημο να προδώσει κάποιος φίλος ή δικός μας άνθρωπος;
Christ at the Column, Caravaggio, περ 1606
Ο Χριστός στον στύλο, γνωστό και ως μαστίγωμα του Ιησού. Η μαστίγωση του Ιησού λοιπόν πριν τη δίκη και την καταδίκη του σε σταύρωση. Η αρχή των θείων παθών σε μια μπαρόκ ελαιογραφία με τρεις μορφές, του Ιησού και των δύο βασανιστών του. Τα πρόσωπα των βασανιστών του πως δείχνουν ότι αισθάνονται αυτοί που τον βασανίζουν; Έχουν και οι δύο την ίδια έκφραση;
Μιλάμε για: τη βία (σε συνάρτηση με τους δύο επόμενους πίνακες)! Ασκούμε μόνο σωματική βία ή πονάει και η καρδιά μας με τα άσχημα συναισθήματα ή το μυαλό μας με τις άσχημες σκέψεις; Στον σκουπιδοτενεκέ: ζωγραφίζω ή γράφω το πιο άσχημο περιστατικό μου. Το ξορκίζω πετώντας το στον κάδο και υπόσχομαι στον εαυτό μου να μην το ξαναθυμηθώ ποτέ!
The Flagellation of Christ, Caravaggio, 1607-1610
Το ίδιο θέμα και πάλι από τον μπαρόκ Καραβάτζιο λίγα χρόνια μετά (ωστόσο είναι διαφορετικός πίνακας). Υπάρχει κίνηση στη σκηνή; Από που το καταλαβαίνουμε άραγε; Ποιος είναι εδώ οι εκφράσεις στο πρόσωπο των τριών βασανιστών του Ιησού; Ο πίνακας σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό μουσείο του Καποντιμόντε της Νάπολης και θεωρείται από τους καλύτερους που απεικόνισαν το συγκεκριμένο θέμα.
The Crowning with Thorns, Caravaggio, περ. 1602-07
Καραβάτζιο και πάλι από την ίδια περίοδο. “Το ακάνθινο στεφάνι”, γεγονός και στιγμή που συγκλονίζει. Ο πόνος και ο σαδισμός των τριών βασανιστών του Ιησού. Το πρόβλημα επισημαίνουν κάποιοι μελετητές του πίνακα είναι η έκφραση του Ιησού: μοιάζει απαθής, σχεδόν δεν υποφέρει.
Ο πίνακας σήμερα βρίσκεται στη Βιέννη.
Christ Falling on the Way to Calvary, Raphael, περ. 1514-16
Στο περίφημο Πράδο της Μαδρίτης ο διάσημος πίνακας του Ραφαήλ. Η πολυζωγραφισμένη σκηνή όπου ο Ιησούς πέφτει καθώς κουβαλά το σταυρό του προς το όρος του Γολγοθά. Η αγωνία της μητέρας του Μαρίας δεξιά που φανερά υποφέρει και αγωνιά, θέμα κι αυτό συχνό και αγαπημένο πολλών ζωγράφων.
Αριστερά και πίσω ο Σίμων από την Κηρύνεια σηκώνει το σταυρό βοηθώντας τον Ιησού ενώ ταυτόχρονα αγριοκοιτά, σχεδόν μαλώνει το βλέμμα τους φρουρούς στα πρόσωπα των οποίων διακρίνουμε το…καθήκον.
Μιλάμε για: τη μάνα! Το πρόσωπο της Παναγίας μας υποχρεώνει να μιλήσουμε για το ιερό πρόσωπο της μάνας. Γιατί η μάνα μας πονάει τόσο πολύ, ίσως περισσότερο από κάθε άλλον;
Christ Carrying the Cross, El Greco, περ. 1580
Ο Ελ Γκρέκο αγαπούσε να ζωγραφίζει θέματα από το Χριστιανισμό ενώ το γεγονός του σταυρού φαίνεται να τον στιγματίζει καθώς το αποτυπώνει σε αρκετούς πίνακές του. Ο συγκεκριμένος πίνακας δεν εξιστορεί τίποτα. Δεν κρύβει κάποια ιστορία. Κανένα άλλο στοιχείο ή πρόσωπο δεν αποτυπώνεται ώστε να διεκδικήσει ρόλο στην ερμηνεία μας. Είναι μόνο ο Ιησούς και ο σταυρός. Τα μισάνοιχτα δάχτυλα δείχνουν την τρυφερότητα που αγκαλιάζει ο Ιησούς το σταυρό ενώ το ίδιο τρυφερό είναι και το βλέμμα του προς τον ουρανό. Πρόκειται ουσιαστικά για λατρευτική εικόνα όπου τα συναισθήματα του Ιησού εκπέμπονται από απλές λεπτομέρειες των δαχτύλων και του βλέμματος του.
Μιλάμε για: την αφή! Κι είναι ο τρόπος που πιάνουμε κι αγγίζουμε πράγματα και δηλώνουμε στους άλλους τα συναισθήματά μας γι’ αυτό. Με ένταση και δύναμη, με αποστροφή, με διεκδικητικότητα, με ορμή, με τρυφερότητα, απαλά, ανέμελα. Ο τρόπος που αγγίζουμε και πιάνουμε δηλώνει και τη στάση μας απέναντι στα πράγματα. Μήπως να εξασκηθούμε κι εμείς δείχνοντας όσα περισσότερα και διαφορετικά συναισθήματα μπορούμε;
The Disrobing of Christ, El Greco, περ. 1577-79
Ένας από τους πλέον διάσημους πίνακες του Ελ Γκρέκο. Απεικονίζει τον Ιησού να κοιτά ψηλά με μια ξεκάθαρη έκφραση γαλήνης την ώρα που οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω του βιώνουν μια φανερή ένταση που φτάνει στα όρια της βίας. Τι προσπαθούν να κάνουν αυτοί οι άνθρωποι που τον ακολουθούν (να πάρουν τα ρούχα του); Γιατί τον κρατά από το σχοινί ο άνδρας με τα πράσινα ρούχα δεξιά (ετοιμάζεται να σκίσει τον μανδύα του Ιησού για να τον ετοιμάσουν για τη σταύρωση); Τι καρφώνει ο άλλος άνδρας με τα κίτρινα (προετοιμάζει το ξύλο ώστε να δεχτεί ευκολότερα το καρφί από τα πόδια του Ιησού);
Μιλάμε για: τα σημάδια στους πίνακες ζωγραφικής και γενικά τα έργα τέχνης! Παρατηρήστε πόσο ξεχωρίζει στον πίνακα το κόκκινο του Ιησού (το κόκκινο του θείου πάθους). Δείτε επίσης την παρουσία των τριών γυναικών στα αριστερά, Μαρίες και οι τρεις.
Cristo en la cruz, Francisco Goya, 1780
Ο εξαιρετικός Εσταυρωμένος Χριστός του Γκόγια ανήκει στους μόνιμους πίνακες του Πράδο της Μαδρίτης. Φόντο μαύρο, τέσσερα καρφιά σε πόδια και παλάμες και μια επιγραφή με αναγραφή του Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων σε τρεις γλώσσες. Το βλέμμα του Ιησού γέρνει πάνω και αριστερά. Κι αριστερά είναι η καρδιά και πάνω ο ουρανός. Το στόμα μισάνοιχτο, μόλις ψέλλισε το «Ηλί Ηλί λαμά σαβαχθανί (Θεέ μου, θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;) ή σχεδόν ετοιμάζεται να το κάνει. Η Σταύρωση του Ιησού καθηλώνει σε όλους τους πίνακες. Δείτε τους όλους.
Christ Crucified, Diego Velazquez,1632
Λάδι σε μουσαμά το 1632 από τον Ισπανό Ντιέγκο Βελάσκεθ που απεικονίζει και αυτός τη Σταύρωση του Ιησού (Πράδο Μαδρίτης). Ακολουθούνται όλοι οι κανόνες της εικονογράφησης της Σταύρωσης: πόδια ενωμένα, τέσσερα καρφιά, ξύλινο στήριγμα στα πόδια και στάση αρχοντική, δίχως κλίση ή κάμψη. Κεφάλι γυρτό προς τα κάτω, βλέμμα κλειστό. Ο θάνατος στο σταυρό φαίνεται να έχει γράψει την ιστορία του.
Μιλάμε για: τα μουσεία! Και ακόμα καλύτερα επισκεπτόμαστε ένα. Κι αν ο Λούβρος και το Πράδο μας πέφτουν μακριά, μια χαρά είναι η Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας αλλά και άλλα μικρότερα μουσεία, πινακοθήκες και γκαλερί που μπορούν να μας ικανοποιήσουν απόλυτα. Άλλωστε κατά την επίσκεψή μας σε ένα μουσείο, πρέπει να αιχμαλωτιστούμε από 1-2 έργα τέχνης κι όχι από το σύνολο των εκθεμάτων!
The crucifixion, Andrea Mantegna, 1457-59
Το κεντρικό κάτω μέρος από ένα μεγάλο πάνελ του Αντρέα Μαντένια ζωγραφισμένο για τον San Zeno της Βερόνας.
Μιλάμε για: το σταυρό! Μαθαίνουμε για τι τιμωρούσαν τους ανθρώπους κατ’ αυτόν τον τρόπο τότε αλλά και προσπαθούμε να σχηματίσουμε έναν σταυρό με δικά μας υλικά.
Christ of Saint John of the Cross, Salvador Dali, 1951
Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού του Σαλβαντόρ Νταλί ονομάστηκε έτσι καθώς ο σχεδιασμός του βασίστηκε σε ένα σχέδιο του 16ου αιώνα από κάποιον μοναχό του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού. Δυο σχήματα κυριαρχούν: είναι ο κύκλος που απορρέει από το κεφάλι του Ιησού και το τρίγωνο που σχηματίζουν τα χέρια του. Σε ποιους ανθρώπους απευθυνόταν ο Ιησούς; Τι επαγγέλματα έκαναν οι μαθητές του; Τι έκαναν μετά το θάνατό του, την Ανάστασή του και την ανάληψή του στους ουρανούς;
Μιλάμε για: το ανθρώπινο κεφάλι! Είναι τόσο κυρίαρχο στον πίνακα αυτό το κεφάλι του Ιησού που κοιτά κάτω που προκαλεί να το εξερευνήσουμε. Τι έχει μέσα; Γιατί προστατεύεται τόσο; (εγκέφαλος) Τι το κάνει τόσο ξεχωριστό; (αισθήσεις κτλ) Και αν εμείς κάπου ψηλά στεκόμασταν, τι θα θέλαμε να βλέπουμε σκύβοντας κάτω;
Crucifixion (Prado), El Greco, 1600
Ελαιογραφία σε μουσαμά η Σταύρωση. Το έργο του Ελ Γκρέκο (σήμερα στο Πράδο της Μαδρίτης) δεν έχει φόντο. Πρόκειται για μορφές με εκφράσεις, στάσεις και χειρονομίες πάνω σε φωσφορίζοντα χρώματα.
Μιλάμε για: το φόντο μας το μαύρο! Δε θα γίνουμε Ελ Γκρέκο ίσως ποτέ. Μα ας πειραματιστούμε. Ας δημιουργήσουμε ένα φόντο…μη φόντο. Ας σπάσουμε την κυριαρχία του μαύρου με αποχρώσεις του ασημιού και του χρυσού κι ας κολλήσουμε μπροστά φιγούρες από άλλες μας ζωγραφιές και δημιουργίες. Θα καταλάβουμε ότι δίνεται μεγάλο βάρος στα πρόσωπα, τις μορφές, τις κινήσεις, τα συναισθήματα και τα βλέμματα των προσώπων καθώς καμία άλλη λεπτομέρεια δε μπορεί να αποσπάσει τη σκέψη, τα μάτια ή την κριτική μας.
The descent from the Cross, Van der Weyden, 1435
Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε από τον Ρογήρο βαρ ντερ Βέιντεν περίπου το 1435 για την αγία τράπεζα ενός παρεκκλησίου της εκκλησίας της Παναγίας έξω από τα τείχη του Λέβεν. Έντονη η εκφραστικότητα στα πρόσωπα όπου είναι φανερός ο πόνος για το θάνατο του Κυρίου. Σαν ένα ταμπλό βιβάντ κάποιας θεατρικής παράστασης όλη η σκηνή . Ο Ιωάννης αριστερά και η Μαρία η Μαγδαληνή δεξιά είναι σκυφτοί προς τα εμπρός, στάση που μεγαλώνει τον πόνο και το πένθος για το συμβάν και υποδηλώνει μια συγκίνηση σιωπής ενώ δεν πρέπει να αγνοήσουμε τη στάση των σωμάτων του Ιησού και της Παναγίας, τοποθετημένα απολύτως παράλληλα. Αριστούργημα κίνησης ο πίνακας (Πράδο Μαδρίτης).
Μιλάμε για: όλα τα παράλληλα πράγματα! Από τις ράγες του τρένου μέχρι τους τοίχους της τάξης μας και την κίνηση των ματιών μας!
The Entombment of Christ, Caravaggio, περ. 1602
Ο τάφος του Χριστού. Ο Καραβάτζιο δημιούργησε τον πίνακα αυτό για την Αγία Μαρία της Βαλιτσέλα που σήμερα βρίσκεται στην Πινακοθήκη του Βατικανού. Παρατηρήστε τα πρόσωπα των παρόντων. Η σιωπή τους είναι τόσο ηχηρή.
Deposition, Pala Baglione, Raphael, 1507
Η ελαιογραφία “Αποκαθήλωση” του 1507 από τον Ραφαήλ (Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη) φιλοτεχνήθηκε από το διάσημο ζωγράφο για το παρεκκλήσιο Μπαλιόνι της εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου στην Περούτζια της Ιταλίας. Το σχεδόν γυμνό σώμα του νεκρού Ιησού έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα ιδιαιτέρως ηχηρά χρώματα των ρούχων των υπόλοιπων μορφών του πίνακα. Καταπληκτικές οι εκφράσεις στα πρόσωπα ενώ τα βλέμματα ουσιαστικά εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων στη θέα του νεκρού Ιησού.
Lamentation over the Dead Christ with Saints, Sandro Botticelli, 1495-98
Τέμπερα σε ξύλο σε διαστάσεις 140Χ207 εκατοστά είναι ο Επιτάφιος Θρήνος του Σάντρο Μποτιτσέλι, ένα από τα πιο αριστουργηματικά έργα αυτής της περιόδου της φλωρεντινής αναγέννησης. Οι μορφές γύρω από τον Ιησού σχηματίζουν μια εκπληκτική πυραμίδα.
Ας παρατηρήσουμε: την σχεδόν λιπόθυμη Παναγία στο κέντρο. Η Μαγδαληνή κλαίει πλένοντας με τα δάκρυά της τα πόδια του Ιησού. Ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, ο Άγιος Ιερώνυμος, ο Άγιος Παύλος και ο απόμακρος Άγιος Πέτρος ολοκληρώνουν το παζλ των μορφών που πονούν στη θέα.
The Resurrection of Christ, Paolo Veronese, 1570
Παρά το σφραγισμένο τάφο του που επιπροσθέτως φρουρούνταν από στρατιώτες, την τρίτη ημέρα μετά τη σταύρωσή του ο Ιησούς ανασταίνεται. Τρομαγμένοι οι στρατιώτες κοιτούν με δέος το θαύμα της νίκης επί του θανάτου. Στο φόντο δεξιά, ο άγγελος αναγγέλλει στις γυναίκες που ήρθαν να αλείψουν με μύρο το νεκρό σώμα του Ιησού ότι εκείνος αναστήθηκε. Είναι η ακριβώς επόμενη σκηνή της Αναστάσεως που έζησαν οι στρατιώτες.
Μιλάμε για: αλληλουχία γεγονότων! Ας τοποθετήσουμε εικόνες, προφορικά γεγονότα ή και λέξεις στη σωστή χρονική σειρά.
The Resurrection, Piero della Francesca, περ. 1460 (fresco)
Ο Ιησούς απεικονίζεται ακριβώς τη στιγμή της Ανάστασής του. Είναι η ώρα που νικά το θάνατο. Το αριστερό του πόδι πατά στο στηθαίο του τάφου του. Παρατηρήστε τα γυμνά δέντρα αριστερά στο φόντο σε αντίθεση με τα ανθισμένα δεξιά που συμβολίζουν την ανασύνθεση και την αναδημιουργία των ανθρώπων μέσα από το αναστάσιμο φως. Στην αντίθεση των δέντρων αυτών βρίσκεται η μεγάλη αξία του τοπίου του πίνακα. Η τεσσάρων ανδρών φρουρά κοιμάται τον ύπνο του δικαίου σε μάλλον παράξενες ανατομικά στάσεις.
Μιλάμε για: τη ζωή και το θάνατο. Νικιέται ο θάνατος; Και τι σημαίνει στ’ αλήθεια θάνατος; Για τα παιδιά είναι απουσία και απώλεια. Αλλά καλύτερα ας σπάσουμε τα ταμπού και ας αφήσουμε τα παιδιά να μας μιλήσουν γι’ αυτό το δύσκολο θέμα. Δε θα βρούμε πολλές αφορμές γι’ αυτό…
Transfiguration, Raphael, περ. 1516
Η Μεταμόρφωση είναι ο τελευταίος πίνακας του Ραφαήλ και φιλοξενείται σήμερα στην πινακοθήκη του Βατικανού. Ο πίνακας απεικονίζει δυο αποσπάσματα από συγκεκριμένες αφηγήσεις από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου αλλά και εκείνο του Μάρκου. Στην πρώτη, η Μεταμόρφωση του Χριστού στο όρος Θαβόρ. Ο Ιησούς αιωρείται στα σύννεφα ανάμεσα στους προφήτες Μωυσή (δεξιά) και Ηλία (αριστερά). Κάτω από αυτούς οι Απόστολοι (Ιάκωβος, Πέτρος και Ιωάννης με πράσινο, κόκκινο, γαλάζιο και κίτρινο στα ρούχα τους και πιο κάτω κάποιοι Απόστολοι απεικονίζονται να αποτυγχάνουν να θεραπεύσουν ένα αγόρι από δαίμονες. Πανδαισία χρωμάτων και συμβολισμών.
Μιλάμε για: το θεό! Μα είναι τόσο δύσκολο! Αλλά στ’ αλήθεια αν δεν ακούσουμε από τα παιδιά την άποψή τους για αυτά τα υπέροχα θέματα, σε τι θα τα ακούσουμε; Τι είναι ο θεός; Που τον νιώθουν; Ας σημειώσουμε στο μπλοκάκι μας μια καλή πράξη που θα κάνουμε και θα του τη στείλουμε με το ταχυδρομείο των ανέμων. Γιατί οι καλές πράξεις και ενέργειες κάνουν ευτυχισμένους όλους τους θεούς, όσοι κι αν υπάρχουν κι όπου κι αν ζουν.
Transfiguration of Christ, Bellini, περ. 1480
Η “Μεταμόρφωση” του σημαντικού ζωγράφου Τζιοβάνι Μπελίνι έχει τρεις όρθιες και τρεις καθιστές μορφές. Ο Ιησούς στέκεται όρθιος ανάμεσα στους Ηλία και Μωυσή ενώ καθιστοί από αριστερά προς τα δεξιά είναι οι Απόστολοι Ιάκωβος, Πέτρος και Ιωάννης.
Το κουτσουρεμένο στα αριστερά δέντρο και ο κισσός που αναρριχάται γύρω του συμβολίζουν την α<
