Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω πώς κερδίζει πάντα αυτή ενώ χάνουμε εμείς. Πώς οι αξίες γεννιούνται κι επιβάλλονται πάνω σ’ αυτό που πρώτο λιώνει: το σώμα. Πεθαίνω μες στο νου μου χωρίς ίχνος αρρώστιας ζω χωρίς να χρειάζομαι ενθάρρυνση καμιά ανασαίνω κι ας είμαι σε κοντινή μακρινή απόσταση απ’ ό,τι ζεστό αγγίζεται, φλογίζει… Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς θα εφεύρει η ζωή ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας. Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙ πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις τα πετάω. Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙ να φεύγουν τα περιττά λέω να μπω στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα.
Το Kintsugi πρωτοεμφανίζεται τον 15ο αιώνα στην Ιαπωνία και είναι η τέχνη επιδιόρθωσης ενός σπασμένου κεραμικού ή πορσελάνινου αντικειμένου, που καλύπτει τις ρωγμές με πούδρα χρυσού.
Είναι σύνθετη λέξη, αποτέλεσμα των λέξεων Kin, που σημαίνει χρυσός και Tsugi, που σημαίνει ένωση. Σε μια πιο ελεύθερη μετάφραση, η οποία θα απέδιδε καλύτερα τον σκοπό της τεχνικής, Kintsugi σημαίνει, δηλαδή, αποκατάσταση με χρυσό.
Η ιστορία του πρώτου Kintsugi
Με το πέρασμα των χρόνων δημιουργήθηκε ένας αστικός μύθος γύρω από την τέχνη Kintsugi. Λέγεται πως ο Σογκούν* Ashikaga Yoshimasa (1435-1490) συνήθιζε να χρησιμοποιεί πάντα το αγαπημένο του μπολ για τσάι(chawan) για την καθημερινή ιεροτελεστία του τσαγιού. Μια μέρα, όμως, το μπολ αυτό έσπασε και τότε ο Yoshimasa το έστειλε για επισκευή στην Κίνα, από όπου και το είχε αγοράσει. Μήνες αργότερα, το μπολ, επέστρεψε στα χέρια του μόνο και μόνο για να τον απογοητεύσει. Είχε παραμορφωθεί, με μεταλλικά κομμάτια να ενώνουν τις ρωγμές, όχι μόνο ασχημαίνοντάς το, αλλά και καθιστώντας το ακατάλληλο για χρήση, αφού πλέον δεν μπορούσε να συγκρατήσει το νερό.
Τότε, λοιπόν, ο Yoshimasa έδωσε εντολή στον δικό του τεχνίτη να βρει έναν τρόπο να το επιδιορθώσει, ο οποίος να είναι πρακτικά αποτελεσματικός, αλλά να ικανοποιεί και την αισθητική του ίδιου. Και κάπως έτσι, από την έμπνευση εκείνου του τεχνίτη, που το όνομά του ξεχάστηκε στο χρόνο, γεννήθηκε μια νέα τέχνη.
H φιλοσοφία πίσω από το Kintsugi
Το Kintsugi είναι μια διαδικασία χρονοβόρα, με πολλά στάδια. Μπορεί να κρατήσει από εβδομάδες μέχρι και μήνες, κάποιες φορές μέχρι και χρόνο, ώστε δημιουργηθεί ένα νέο σκεύος, που μετατρέπει τα ψεγάδια σε στολίδια.
Μέσω αυτής της διαδικασίας το Kintsugi συνδέεται άμεσα με τη Wabi-Sabi ιαπωνική φιλοσοφία, που προσκαλεί τον παρατηρητή να δει το όμορφο στο ελαττωματικό ή στο ατελές. Άλλωστε, όταν κάτι πέφτει και σπάει, μπορεί στα μάτια των πολλών να μοιάζει άχρηστο, αν, όμως, του αφιερώσεις χρόνο και φροντίδα, τότε οι ρωγμές του μπορούν να γίνουν τα μεγαλύτερα προτερήματά του. Αυτά που το ξεχωρίζουν από την πληθώρα των τέλειων, ‘’σαν καινούργιων’’ σερβίτσιων, και το κάνουν μοναδικό.
Σκεφτείτε έναν άνθρωπο, που οι δυσκολίες και τα χρόνια χάραξαν πάνω του κάποιες «ρωγμές», κάπως διαφορετικές. Αυτές τον κάνουν αυτό που είναι. Αυτές τον κάνουν μοναδικό. Αυτή είναι η φιλοσοφία του Kintsugi.
*Σογκούν: Υψηλόβαθμος στρατιωτικός/Αρχηγός του στρατού, Ιαπωνία. Τίτλος που συναντάμε μέχρι το έτος 1867.
Τάσος Λειβαδίτης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές που οι λέξεις του συνεχίζουν να ταξιδεύουν και να αγγίζουν τις καρδιές των ερωτευμένων. Γι’ αυτόν κυρίως τον λόγο, θεωρείται μαέστρος των συναισθημάτων, που τα αποδίδει στα λυρικά ποιήματά του με μοναδική επιδεξιότητα.
Είναι ένας ποιητής που μπορεί να απευθυνθεί στον καθένα, ένας συνομιλητής που η συζήτηση μαζί του αλλάζει αναλόγως με την ηλικιακή φάση που βρίσκεται ο αναγνώστης. Οι στίχοι του που έχουν χαραχτεί για τον έρωτα, συχνά «περνούν» τα ιστορικά φράγματα και καταλήγουν στο υπαρξιακό τέλος.
Γεννήθηκε στις 20 Απριλίου του 1922 εν μέσω πολεμικών αναταραχών. Μεγαλώνοντας, απέκτησε έντονη πολιτική συνείδηση, γι’ αυτό και οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ. Το 1946, παντρεύτηκε την αγαπημένη του, τη Μαρία Λογοθέτη, στην οποία είναι αφιερωμένο και το «Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας». Ανέπτυξε έντονη πολιτική δραστηριότητα στο χώρο της αριστεράς, με συνέπεια να εξοριστεί από το 1945 έως το 1951. Ο ποιητής επιβίωσε από πολέμους και έζησε εξόριστος στη Μακρόνησο, μέχρι να επιστρέψει ξανά σπίτι του.
Το 1955, δικάστηκε στο Πενταμελές Eφετείο για το έργο του, «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου» (βλ. τέλος). Πλήθος κόσμου και ανάμεσά τους πολλές προσωπικότητες των γραμμάτων, παρακολούθησαν αυτή τη πνευματική δίκη, όπου ο ποιητής μετέτρεψε το εδώλιο σε βήμα για να διατυπώσει την ουσία και τον σκοπό της τέχνης του. Συγκίνησε όχι μόνο το ακροατήριο αλλά και τους δικαστές που τελικά τον αθωώσουν πανηγυρικά.
«Γι’ αυτό σου λέω.
Μην κοιμάσαι: είναι επικίνδυνο.
Μην ξυπνάς: Θα μετανιώσεις.»
Συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Αυγή» (1954 – 1980) και το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» (1962 – 1966), όπου δημοσίευσε πολιτικά και κριτικά δοκίμια. Στη διάρκεια της δικτατορίας (1967 – 1974) ασχολήθηκε – για βιοποριστικούς λόγους – με μεταφράσεις και διασκευές λογοτεχνικών έργων σε διάφορα λαϊκά περιοδικά, παράλληλα δε, στράφηκε με νοσταλγία προς το παρελθόν, αδυνατώντας να δεχθεί τη σκληρή πραγματικότητα της εποχής, μια στάση που αντικατοπτρίζεται στην ποίηση αυτής της περιόδου, με έμφαση στον «Νυχτερινό επισκέπτη».
Θα ξαναβρεθούμε μια μέρα. Kαι τότε όλα τα βράδια κι όλα τα τραγούδια θα ‘ναι δικά μας. Θα ‘θελα να φωνάξω τ’ όνομά σου, αγάπη, μ’ όλη μου τη δύναμη. Nα το φωνάξω τόσο δυνατά που να μην ξανακοιμηθεί κανένα όνειρο στον κόσμο καμιά ελπίδα πια να μην πεθάνει.
Το 1986 εξέδωσε τη συλλογή «Βιολέτες για μια εποχή» που θεωρήθηκε ως το κύκνειο άσμα του. Ο Τάσος Λειβαδίτης πέθανε στην Αθήνα το 1988 (ήταν μόνο 66 ετών) από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Μετά το θάνατό του, εκδόθηκαν ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο «Χειρόγραφα του Φθινοπώρου».
Πίναμε όλη νύχτα, «ακούς αυτήν την υπέροχη μουσική;», τον ρώτησα, «δεν είναι μουσική», μου λέει. «Εγώ καταστρέφω τη ζωή μου.»
Τιμήθηκε με Α΄ Βραβείο Ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας Βαρσοβίας (1953) για τη συλλογή του «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου», Α΄ Βραβείο Ποίησης του Δήμου Αθηναίων (1957, για τη συλλογή του «Συμφωνία αρ. Ι»), Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1976, για τη συλλογή «Βιολί για μονόχειρα»), Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1979, για το «Εγχειρίδιο ευθανασίας»).
Την πρώτη φορά
που ενέδωσα, σκέφτηκα ύστερα
απελπισμένος να πάω να πνιγώ.
Τη δεύτερη φορά
μου αρκούσε να κοιτάω απλώς τη θάλασσα.
Τώρα σιχαίνομαι ακόμα και το νερό.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Συγγραφέων. Στίχοι του μελοποιήθηκαν από τους Μίκη Θεοδωράκη, Μάνο Λοΐζο και άλλους αξιόλογους Έλληνες συνθέτες. Η ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη κυριαρχείται από σπαρακτική υπαρξιακή αγωνία, η οποία εκδηλώνεται αρχικά ως έκφραση τρυφερότητας και συμπόνιας. Στη δεύτερη φάση του έργου του εκδηλώθηκε ως εσωτερική αναδίπλωση/αναζήτηση νοήματος στη ζωή, μετά από τη διάψευση προσδοκιών και θυσιών των συν-αγωνιστών για έναν καλύτερο και πιο δημοκρατικό κόσμο.
Το βράδυ έχω βρει έναν ωραίο τρόπο για να κοιμάμαι, τους συγχωρώ έναν έναν όλους.
Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου
(απόσπασμα του έργου του)
Παγωνιά φυσάει στους έρημους δρόμους της πολιτείας ο άνεμος στροβιλίζει τη σκόνη παρασέρνει τ’ αποτσίγαρα τα σύννεφα τα χαρτιά λίγοι μοναχικοί διαβάτες περνάνε βιαστικοί στους δρόμους φυσάει φυσάει στις καμινάδες στις στέγες κάτω απ’ τις γέφυρες φυσάει μες απ’ τ’ αχαμνά σκέλια των κατάδικων που σουλα- τσάρουν στα προαύλια των φυλακών φυσάει στις ματωμένες κοιλιές των γυναικών που γεννάνε έξω απ’ τις κλειστές πόρτες των νοσοκομείων φυσάει στις παράγκες στα παραπήγματα στα καπηλειά φυσάει κάτω απ’ τα παλιά ανάχτορα Μνημόσυνο για τους πεσόντες Εξέδρες τα ψηλά καπέλα των υπουργών μονύελα γάντια ακριβές γούνες οι φαντάροι στη γραμμή παρουσιάζουν όπλα πίσω απ’ τις ξιφολόγχες που γυαλίζουν στριμώχνεται ο λαός
Φάτσες τετράγωνες ρυτιδωμένες φάτσες μελανιασμένες απ’ το κρύο μελανιασμένες απ’ τις καπνιές χοντρά δυνατά σαγώνια σαπισμένα δόντια μάτια κάτω απ’ τα τσαλακωμένα κασκέτα κόκκινα και βλοσυρά Ανάπαυσον ο Θεός τους δούλους σου αλληλούια φυσάει
Ένας γέρος μισοκοιμάται ένας σοβατζής με τη φόρμα του χιονισμένη απ’ ασβέστη δεν υπάρχει διέξοδος οι Σλάβοι μας απειλούν ο πόλεμος ησυχία ησυχία μιλάει ο κύριος υπουργός ο πόλεμος αλληλούια φυσάει μες απ’ τα δεκανίκια των σακάτηδων που χτυπάνε τις πόρτες των πολιτειών φυσάει μες στις κιθάρες των τυφλών που παίζουν στις γωνιές των δρόμων φυσάει ανάμεσα στα κόκκαλα των νεκρών
Μια γυναίκα σφίγγει τρομαγμένη το παιδί της εκείνο πονάει και μπήγει τις φωνές …. Οι νεκροί προχωράνε αμίλητοι αναποδογυρίζουν τα καμιόνια αναποδογυρίζουν τα τάνκς πατάνε πάνω στις ξιφολόγχες και τις σάλπιγγες
Επιτεθήτε Οι χωριάτες αρπάζουν τα δικράνια τους και προχωράνε ο άνεμος βουίζει μες στα στάχια βελάζουν τα μοσκάρια στις αυλές ξύλα κι αξίνες ανεμίζουν στον αέρα οι δρόμοι αυτά τα πελώρια λαρύγγια του κόσμου σφυροκοπάνε από κραυγές ερχόμαστε παραμερίστε κατεβαίνουμε σαν μια χιονοστιβάδα που όσο κατηφορίζει με- γαλώνει
Μια απέραντη θέρμη απο χιλιάδες χνώτα τα κεριά λυώνουν μονομιάς στο βάθος των εκκλησιών τραντάζεται ο θόλος τ’ ουρανού απ’ τα μεγάλα καρδιοχτύπια ερχόμαστε από πολύ μακριά πηγαίνουμε πολύ μακριά βαδίσαμε μες στη λάσπη και το αίμα βαδίσαμε πάνω στα κόκκαλα των παιδιών μας βαδίσαμε χιλιάδες χρόνια για νάρθουμε φάτσες σημαδεμένες απ’ τα οξέα και τις μπαλνταδιές του μέλ- λοντος χέρια που παίζουνε σαν παιχνιδάκια τις βαρειές και την τύχη του κόσμου ειρήνη
Σφυρίζουν τα τραίνα μια μεγάλη βουή απ’ όλα τα σημεία του ορίζοντα χιλιάδες χέρια αδράχνουν και χτυπάνε τις καμπάνες οι κουλοχέρηδες αρπάζουν με τα δόντια τους και τραβάνε τα σκοινιά οι γυναίκες αρπάζουν τα μωρά τους και τα σηκώνουν ψηλά σαν λάβαρα ο άνεμος φυσάει τα μαλλιά τους ο άνεμος φυσάει και ξεδιπλώνει σαν σημαίες τα μαλλιά τους θέλουμε να σπείρουμε θέλουμε να υφάνουμε θέλουμε να γεννήσουμε ειρήνη ειρήνη
Ο άνεμος σκίζει τα σύννεφα και πάνω σ’ αυτά τα κουρελιασμένα πλήθη πέφτει ξαφνικά ένας καταράχτης φως είμαστε εμείς που ζυμώνουμε και δεν έχουμε ψωμί εμείς που βγάζουμε το κάρβουνο και κρυώνουμε είμαστε εμείς που δεν έχουμε τίποτα κι ερχόμαστε να πάρουμε τον κόσμο ειρήνη ειρήνη είμαστε οι προλετάριοι
Σαν μια αστράπη το αύριο αυλακώνει τις πρωτεύουσες οι πολιτείες φαρδαίνουνε σπρωγμένες απ’ τους αγκώνες του πλήθους οι περαστικές σκιές πέφτουν τραχειές πάνω στα μέγαρα σαν αξίνες αυτός ο θόρυβος είναι ο σφυγμός ενός πελώριου πυρετού – θάλεγες πως το ίδιο το μέλλον βαδίζει σήμερα
Οι τυφλοί πίσω απ’ το σκοτάδι τους με τρεμέμενα ρουθούνια μυρίζονται αυτόν τον ήλιο που πάει ν’ ανατείλει είμαστε εμείς που γκρεμιζόμαστε απ’ τις σκαλωσιές εμείς που μας θάβουν οι στοές των ορυχείων εμείς που πέφτουμε ουρλιάζοντας μες τα λυωμένα μέταλλα ειρήνη ειρήνη ο άνεμος που σας παρασέρνει απόψε έρχεται απ’ τα χνώτα μας και τα φυσερά μας
Χιλιάδες άνθρωποι προχωράνε βλοσυροί χοντροκομμένοι βρώμικοι μην πιστεύοντας στο Θεό κουβαλώντας σαν ένα καινούργιο πελώριο Θεό τη δύναμη τους είμαστε εμείς που κλαίμε σ’ όλες τις γωνιές του κόσμου εμείς που βλαστημάμε όλα τα ιερά του κόσμου είμαστε εμείς που τραγουδάμε σ’ όλες τις γλώσσες του κόσμου ειρήνη ειρήνη
Προχωράνε απ’ όλα τα σημεία της γης με τις χοντρές πατούσες τους γκρεμίζοντας τα σύνορα με τα σκληρά ροζασμένα χέρια τους σχεδιάζοντας πάνω στο κόκκινον ορίζοντα τις φαρδειές χειρονομίες ενός καινούργιου πεπρωμένου
Και πίσω έρχεται ο άνεμος πίσω τους έρχεται ο μεγάλος άνεμος πίσω τους έρχεται ο μεγάλος άνεμος βουίζοντας ειρήνη ειρήνη
Δεν είμαι μια τραγουδίστρια που παίζει, αλλά μια ηθοποιός που τραγουδά» φέρεται να είχε πει ηΜαρία Κάλλας(1923-1977). Το όνομά της έφτασε σε κάθε γωνιά του κόσμου χάρη στη φωνή της, εκείνη θεωρούσε και ονόμαζε πρώτη της καριέρα εκείνη στην Αθήνα, στη διάρκεια του πολέμου. «Εκεί ασκήθηκα, εκεί απέκτησα τις σκηνικές εμπειρίες μου» είχε δηλώσει. Κι έφτασε το πλήρωμα του χρόνου η Αθήνα να την τιμήσει, να της προφέρει ένα μουσείο.
Αναφέρομαι στο Μουσείο Μαρία Κάλλας, το πρώτο μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο στην Ελληνίδα σοπράνο που καθόρισε την όπερα του 20ου αιώνα. Το μουσείο ανοίγει σήμερα, 26 Οκτωβρίου, τις πόρτες του στο κοινό, στην «καρδιά» της Αθήνας, σε νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Μητροπόλεως 44. Τα δε θυρανοίξια του, συμπίπτουν με τη συμπλήρωση 100 χρόνων, το 2023, από τη γέννησή της – υπενθυμίζω ότι έχουν ενταχθεί στον κατάλογο επετείων της UNESCO για το 2023, ενώ οργανισμοί όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έχουν εκκινήσει επετειακή σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσουν τη μεγάλη ντίβα της όπερας.
Μία γνωριμία με αυτή προφέρει και το Μουσείο Μαρία Κάλλας, το οποίο παραδίδει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων ώστε να αποτελέσει σταθερό σημείο πολιτιστικής αναφοράς για τα επόμενα χρόνια. Ο νέος μουσειακός οργανισμός φωτίζει την καριέρα και την προσωπικότητα της Κάλλας, πέρα από τους μύθους που καλλιεργήθηκαν γι' αυτήν, με στόχο να εμπνεύσει, να ψυχαγωγήσει και να αναδείξει τα στοιχεία της τεχνικής της που την έκαναν μοναδική.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Η ιδιαιτερότητα του εν λόγω μουσείου έγκειται στη μουσειακή του πρόταση η οποία απέχει από την πεπατημένη, με τέσσερα στούντιο στον 2ο όροφο του μουσείου που αναφέρονται σε κομβικές στιγμές της καριέρας της και πολλά εκθέματα (κείμενα, αντικείμενα, βίντεο και σπάνια ηχητικά στιγμιότυπα) στον 1ο όροφο που συμπληρώνουν στοιχεία για την καταγωγή, την προσωπικότητα και τη μουσική πορεία της Κάλλας· από το ξεκίνημά της, τα χρόνια της στην Ελλάδα, τη διεθνή καριέρα και τους μεγάλους ρόλους, μέχρι την κοσμική της ζωή, την προσωπικότητά της, τους ανθρώπους της ζωής της, αλλά και την κληρονομιά που άφησε.
Το μουσείο αναδεικνύει τα τρία στοιχεία που συνέβαλαν ώστε η Κάλλας να γίνει μύθος – η μουσική, η ερμηνεία της (φωνή της) και η εργατικότητά της – στους χώρους του συνδυάζονται η τεχνολογία, τα αντικείμενα που αποκτούν πλέον χαρακτήρα κειμηλίων καθώς και η βιωματική εμπειρία διότι υπάρχουν λεζάντες που προτρέπουν το κοινό να αγγίζει, να βάλει τα ακουστικά και να ακούσει ηχογραφήσεις της Κάλλας ενώ ερμηνεύει άριες της όπερας. Το κοινό μπορεί επίσης να τραβήξει προς τα έξω τα συρτάρια με τις προθήκες, σαν να ανακαλύπτει κάτι νέο αλλά και να ξετυλίγει, νοητά, στιγμές από τη ζωή της Κάλλας.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεται το Μουσείο Μαρία Κάλλας; «Στους θαυμαστές της (σ.σ. Μαρίας Κάλλας), στους θαυμαστές της όπερας αλλά και σε όλους», όπως ειπώθηκε κατά τη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε το μεσημέρι της Τετάρτης 25ης Οκτωβρίου στο μουσείο, παρουσία του Δημάρχου Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, του Προέδρου της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Δέδε και του Διευθύνοντα Συμβούλου Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Μπιζάνη.
«Η Αθήνα όφειλε την τιμή στη θρυλική Divina», υπογράμμισε ο Κώστας Μπακογιάννης για τον νέα μουσειακό οργανισμό της πόλης. Το έργο της δημιουργίας του είχε αναλάβει να το υλοποιήσει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, που από το 2000 κατέχει και διατηρεί την αρχική συλλογή του Δήμου Αθηναίων με αντικείμενα που ανήκουν στη μεγάλη ντίβα.
Τα πρώτα αντικείμενα της συλλογής του Μουσείου αποκτήθηκαν από τον Δήμο Αθηναίων το 2000 με τη συμμετοχή του σε διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι. Στη συνέχεια, η συλλογή εμπλουτίστηκε με δωρεές αντικειμένων που ανήκαν ή αναφέρονται στη Μαρία Κάλλας, από πολλούς φορείς και ιδιώτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Όσο για το κόστος δημιουργίας του Μουσείου, μαζί με τις μελέτες, ανήλθε στα 1,5 εκατομμύρια ευρώ, όπως έγινε γνωστό κατά τη συνέντευξη Τύπου.
Τα στούντιο για την Κάλλας
Το καλωσόρισμα για το κοινό προτείνεται από το Μουσείο να γίνει από τον 2ο όροφο, εκκινώντας από τη φωνή της La Divina σε τρεις από τους πιο εμβληματικούς ρόλους της καριέρας της.
«Αρκεί να την ακούσεις μία φορά για να μην την ξεχάσεις ποτέ» διαβάζω τη φράση του τενόρου Τζουζέπε ντι Στέφανο και ανοίγω την πόρτα που με εισάγει στο πρώτο από τα τέσσερα στούντιο. Με καλωσορίζει το ηχητικό απόσπασμα της άριας «Casta Diva» από την όπερα «Νόρμα» του Μπελίνι· η συγκεκριμένη ερμηνεία είναι στο Λονδίνο, το 1952, όσο για το σκηνικό, παραπέμπει στο δάσος στο οποίο η Νόρμα τραγουδά την ωδή στη Σελήνη, και την οποία μπορούμε να θυμηθούμε (σ.σ την ωδή) στο παρακάτω βίντεο.
Το δεύτερο στούντιο ντύνει ηχητικά η άρια «Vissi d’ arte» από την όπερα «Τόσκα» του Πουτσίνι, από την ερμηνεία της Κάλλας επίσης στο Λονδίνο, το 1964. Η σκηνογραφική επιμέλεια του δωματίου με την κόκκινη μοκέτα και τις βελούδινες κόκκινες κουρτίνες (βλ. παρακάτω) παραπέμπει στην εν λόγω παράσταση.
Λήψη από το δεύτερο δωμάτιο του 2ου ορόφου του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Στο τρίτο στούντιο ηχεί η άρια «Sempre Libera» από την όπερα «Τραβιάτα» του Βέρντι κατά την ερμηνεία της Κάλλας στη Λισαβόνα το 1958, και στο τέταρτο η Κάλλας που παραδίδει σειρά μαθημάτων στην περίφημη Juilliard School της Νέας Υόρκης.
Γνωριμία με την Κάλλας
Οι εμφανίσεις της Κάλλας είναι ως επί το πλείστον γνωστές για τους φιλότεχνους, στιγμιότυπα της ζωής και της καριέρας της ξετυλίγονται στον 1ο όροφο του Μουσείου, σε μία πιο ουσιαστική γνωριμία με την καλλιτέχνη. Η γνωριμία αυτή κατηγοριοποιείται σε μικρές θεματικές όπως «Καριέρα στην Ελλάδα», «Η Κάλλας και η μόδα», «Τέχνη, τεχνική και επαγγελματισμός», «Οι δασκάλες της» (Μαρία Τριβέλλα και Ελβίρα ντε Ιδάλγο), «Ο μέντορας μαέστρος Tullio Serafin», «Διεθνής καριέρα», «Κοσμική ζωή», «Μεγάλοι ρόλοι».
Κάθε μία διανθίζεται με τεκμήρια και φράσεις. Αναφέρω την άποψη του μέντορά της, Τούλιο Σεραφίν, για την Κάλλας: «Αυτή η γυναίκα είναι σε θέση να τραγουδήσει όλα όσα έχουν γραφτεί για γυναικεία φωνή» και της Κάλλας για τον ίδιο (σε βίντεο) «αυτό που έμαθα από τον Σεραφίν είναι ότι πρέπει να υπηρετείς τη μουσική γιατί η μουσική είναι απέραντη».
Από την ενότητα «Η Κάλλας και η μόδα». Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Παρατηρώ εκθέματα όπως την αφίσα της «Νόρμα» στην Επίδαυρο με πρωταγωνίστρια την Κάλλας, αντικείμενα όπως τη φωτογραφία της Ελβίρα ντε Ιδάλγο με ιδιόχειρη αφιέρωση στην Κάλλας, που την είχε πάντα επάνω στο πιάνο της (δωρεά Κωσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού), το πρακτικό εξετάσεων τάξης της Μαρίας Τριβέλλα στο Εθνικό Ωδείο το έτος 1937-38 (δάνειο Εθνικού Ωδείου), παρτιτούρες, σημειώσεις της Κάλλας, τα γυαλιά οράσεώς της (δάνειο από τον Νίκο Χαραλαμπόπουλο).
Παρτιτούρες, σημειωματάριο και γυαλιά οράσεως της Μαρίας Κάλλας. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Η ματιά μου καθρεπτίζεται σε έναν ασημένιο καθρέπτη πίσω από προθήκη. «Είναι ο καθρέπτης από τις παραστάσεις της όπερας ''Τραβιάτα'' στη Σκάλα του Μιλάνου και δωρήθηκε στην Κάλλας από το θέατρο. Στην κορυφή του είναι χαραγμένη η ημερομηνία: 28-05-1955» μου διευκρινίζει η μουσειολόγος - επικοινωνιολόγος Νιόβη Ανδριώτη συμπληρώνοντας τη μετέπειτα λειτουργία του καθρέπτη: «τον είχε στο σαλόνι της, στο σπίτι της στο Παρίσι, και σε αυτόν έκανε το μακιγιάζ της».
Ασημένιος καθρέπτης από τις παραστάσεις της όπερας «Τραβιάτα» στη Σκάλα του Μιλάνου. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Δίπλα στον καθρέπτη ένα στιλέτο από την παράσταση «Νόρμα» στην Επίδαυρο, το 1960, στη διπλανή προθήκη (βλ. παρακάτω φωτ.) δύο κοστούμια από ίδια παράσταση, περούκα από την παράσταση της «Μήδειας» στην Επίδαυρο και μία σπάνια έκδοση της παρτιτούρας της «Μήδειας» σε σμίκρυνση καθώς και μία αφίσα της παράστασης («Μήδεια»).
Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Αναφέρω δύο ακόμη φράσεις στις οποίες στάθηκα, διότι οι φράσεις είναι αυτές που απομένουν για τα πρόσωπα αλλά και από τα ίδια τα πρόσωπα και μας δίνουν στιγμές και ουσία για τη ζωή τους σαν αυτά έχουν «φύγει». «Τι είναι άραγε εκείνο που έχει χαρίσει στην Κάλλας τον τίτλο της πρώτης σήμερα τραγουδίστριας στον κόσμο; Η φωνή της, απαντούμε εύκολα. Όχι, δεν είναι αυτό, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τραγουδά, η μουσικότητά της… κάθε της φράση, κάθε της νότα έχει έκφραση. Το τραγούδι της Κάλλας [είναι] … ένα μεγάλο μουσικό μάθημα», είχε σημειώσει ο μουσικολόγος και κριτικός τέχνης, Φοίβος Ανωγειανάκης.
Η ίδια είχε υπογραμμίσει ότι «η φωνή δεν είναι μόνο νότες και τίποτε άλλο. Είναι χρώματα, με τη φωνή ζωγραφίζει κανείς, … μου χρειάζονται όλα τα χρώματα για να εκφράσω όλα τα συναισθήματα. Αλλά χρειάζομαι πολύ πίστη, πολύ ένστικτο και πολλή σιγουριά».
Η φωνή της την καθόρισε και αποκαλύπτει την ταυτότητά της. Εξ ου –θα έλεγα– και τα ηχητικά αποσπάσματα στους χώρους του μουσείου, τα ακουστικά, η αναπαραγωγή ηχογραφήσεων με χρήση QR code. Τα απτά αντικείμενα στην προκειμένη πλαισιώνουν την προσωπικότητα και το χαρακτήρα της διακριτής της φωνής.
Αλέκος Φασιανός, «Η Μαρία Κάλλας» (ζωγραφική σε χαρτί), δωρεά του καλλιτέχνη. Το έργο εκτίθεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Το κοινό μπορεί να επισκεφτεί το Μουσείο Μαρία Κάλλας από σήμερα, 26 Οκτωβρίου. Μεταξύ 26 και 29 Οκτωβρίου, το μουσείο θα λειτουργεί με ελεύθερη είσοδο με απαραίτητη κράτηση μέσω του more.com και επίδειξη του μηδενικού εισιτηρίου στο χώρο του Μουσείου για επικύρωση.
Η συλλογή
Μετά το 2000 οπότε και άρχισε να δημιουργείται η συλλογή του Δήμου Αθηναίων με αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας προερχόμενα από διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι, η συλλογή έχει εμπλουτιστεί με δωρεές αντικειμένων από αρκετούς φορείς και ιδιώτες, όπως ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας και το ζεύγος Κωνσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού, με κειμήλια που ανήκαν ή αναφέρονται στη Μαρία Κάλλας, αλλά και με αντικείμενα που προέκυψαν από χρησιδανεισμό, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα περί τα 1000 τεκμήρια.
Υπενθυμίζω ότι τον Οκτώβριο του 2022, στη Μουσική Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, το ζεύγος Κωνσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού (Προέδρου και Μέλους αντίστοιχα του Σωματείου Υποτροφιών Μαρία Κάλλας) είχε δωρίσει 50 αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας από την προσωπική τους συλλογή. Και τον Σεπτέμβριο του 2023 ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας δώρισε στο Δήμο Αθηναίων σημαντικά κειμήλια που είχε στη κατοχή του.
Το κτίριο
Ο λόγος για το τετραώροφο κτίριο της οδού Μητροπόλεως 44· οικοδομήθηκε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (σε παλαιότερο συμβόλαιο αναφέρεται το 1928) και στέγασε για μεγάλο χρονικό διάστημα (ως και τη δεκαετία του '60) το ξενοδοχείο «Royal» Γ' κατηγορίας, με 20 δωμάτια.
Το κτίριο κρίθηκε διατηρητέο, βάσει Προεδρικού Διατάγματος (ΦΕΚ 349Δ/85), ενώ είχε τροποποιηθεί γύρω στο 1950. Η αρχική φάση του κτιρίου είναι περισσότερο εμφανής στην όψη της οδού Πετράκη. Τη δεκαετία του 2010 αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων, προκειμένου να εγκατασταθούν υπηρεσίες του. Με ενέργειες της σημερινής, αλλά και της προηγούμενης δημοτικής αρχής, αποφασίστηκε το κτίριο να στεγάσει το Μουσείο Μαρία Κάλλας.
Εξωτερική όψη του Μουσείου Μαρία Κάλλας επί της οδού Μητροπόλεως 44. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Σχετικά με τη μελετητική ομάδα του Μουσείου Μαρία Κάλλας, αποτελείται από την Ανδρομάχη Γκαζή, Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, την Ερατώ Κουτσουδάκη-Γερολύμπου, Αρχιτέκτονα-Μουσειολόγο και τον Αλέξανδρο Χαρκιολάκη, Διευθυντή του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής.
Η ομάδα υλοποίησης του μουσείου αποτελείται από τον Κωνσταντίνο Μπιτζάνη, Διευθύνοντα Σύμβουλο Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, τη Μαρία Φλώρου, Υπεύθυνη Τομέα Βιομηχανικού Μουσείου, τον Γρηγόρη Γαϊτανάρο, πολιτικό μηχανικό, τη Δέσποινα Ανδριοπούλου, Πολιτιστική Διαχειρίστρια -Μουσειολόγο και τη Νιόβη Ανδριώτη, Μουσειολόγο - Επικοινωνιολόγο.
Την υλοποίηση του έργου, την οργάνωση και τον συντονισμό των επιμέρους ομάδων εργασίας (μελετητικές και υλοποίησης) και την διεκπεραίωση όλων των απαραίτητων διαδικασιών και εργασιών για την παράδοσή το, έχει αναλάβει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, από κοινού με τη διαχείριση της λειτουργίας του νέου μουσείου για τα επόμενα πέντε έτη.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Μουσείο Μαρία Κάλλας, Μητροπόλεως 44, 105 63, Αθήνα – τηλ. 210 4404204, info@mariacallasmuseum.gr. Ωράριο λειτουργίας: 1η Απριλίου - 31η Οκτωβρίου, Τρίτη - Κυριακή: 10:00-20:00, Παρασκευή: 10:00-22:00. 1η Νοεμβρίου - 31η Μαρτίου, Τρίτη - Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή: 10:00-21:00. Κλειστά τις Δευτέρες, 25 & 26/12, 1 /1, Κυριακή & Δευτέρα του Πάσχα
Δωρεάν είσοδος στις 2/12, στις 18/05 και στις 25/09, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Εισιτήρια στο more.com και στα ταμείο του Μουσείου.
*Το Μουσείο είναι προσβάσιμο σε ΑμεΑ.
Κεντρική φωτ.: Η Μαρία Κάλλας έξω από το Civic Opera House στο Σικάγο, 22 Ιανουαρίου 1958. Πηγή: AP Photo/Ed Maloney
Η συγγραφέας που μας συντρόφευε όλα τα καλοκαίρια των παιδικών μας χρόνων γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1874 αλλά κατά τη διάρκεια της εφηβείας της ταξιδεύει συχνά. Το τρίτο από τα συνολικά έξι παιδιά του Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη η Πηνελόπη είναι μια υποδειγματική κόρη με καλή μόρφωση και οξυδέρκεια πνεύματος. Παρ’ όλα αυτά οι αυστηροί κανόνες της οικογένειας την καταπιέζουν και μόνο μετά τον γάμο της καταφέρνει να απαλλαγεί από την οικογενειακή πίεσης.
Σε ηλικία 21 ετών έρχεται στην Αθήνα και ο θείος της την γνωρίζει στον μεγαλέμπορο βαμβακιού Στέφανο Δέλτα και της προτείνει να τον παντρευτεί. Αν και η ίδια διαφωνεί με την οικογενειακή απόφαση και κάνει την πρώτη της αυτοκτονία, τελικά υποκύπτει. Μαζί του απέκτησε τρεις κόρες: τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα. Από τις κόρες της απέκτησε εγγόνια αλλά και δισέγγονα, ένα εκ των οποίων είναι και ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, αν και ο ίδιος δεν πρόλαβε να τη γνωρίσει.
Τον πραγματικό έρωτα τον γνωρίζει τον Φεβρουάριο του 1905. Ο υποπρόξενος στην Αλεξάνδρεια Ίων Δραγούμης είναι ο μοναδικός άνδρας που την κλέβει την καρδιά και δεν διστάζει να αποκαλύψει ακόμα και στον άνδρα της τα αισθήματά της.
Ο Δραγούμης είναι πέντε χρόνια μικρότερός της και την ερωτεύεται με πάθος. Η απόσταση που τους χωρίζει την επιστροφή στην Αθήνα είναι ένας από τους λόγους που ο έρωτας αυτός έμεινε πλατωνικός καθώς η Δέλτα δεν μπορούσε να απαρνηθεί τον ρόλο της συζύγου και μητέρας. Η παράφορη αυτή σχέση λήγει όταν ο Δραγούμης ερωτεύεται την Μαρίκα Κοτοπούλη το 1912, ωστόσο εκείνη δεν τον ξεπέρασε ποτέ. Τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της θα παραμείνει μαυροντυμένη με την σκέψη της αυτοκτονίας να επανέρχεται συχνά στο μυαλό της.
Το 1916 η οικογένεια εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα και ένα χρόνο αργότερα ο πατέρας της Εμμανουήλ Μπενάκης δήμαρχος Αθηναίων συλλαμβάνεται ως Βενιζελικός συνομώτης. Από τότε η Δέλτα τάσσεται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο με τον οποίο αναπτύσσει στενή φιλία.
Στις 27 Απριλίου 1941 ημέρα όπου τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την Αθήνα, η Πηνελόπη Δέλτα αυτοκτονεί παίρνοντας δηλητήριο, γράφοντας σε ιδιόχειρο σημείωμα (“Παιδιά μου, ούτε παπά, ούτε κηδεία. Παραχώστε με σε μια γωνιά του κήπου, αλλά μόνο αφού βεβαιωθείτε ότι δεν ζω πια. Φροντίστε τον πατέρα σας. Τον φιλώ σφιχτά. Π.Σ. Δέλτα») και αφήνοντας την τελευταία της πνοή την 2 Μαΐου 1941. Στον τάφο της, στον κήπο του σπιτιού της, χαράχθηκε η λέξη ΣIΩΠH. Σήμερα στο εντυπωσιακό σπίτι στην Κηφισιά στεγάζονται τα αρχεία του Μουσείο Μπενάκη, ενώ ο τάφος της είναι μη επισκέψιμος σε ένα εκκλησάκι που ανήκει στην οικογένεια του Αντώνη Σαμαρά.
Το πρώτο της μυθιστόρημα, με τίτλο «Για την Πατρίδα», εκδόθηκε το 1909. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και σύντομα ακολουθεί και το δεύτερο μυθιστόρημά «Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου». Το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί το 1909 την εμπνέει να γράψει το 1911 το «Παραμύθι χωρίς όνομα», ενώ το 1915 γράφει το «Παραμύθια και άλλα».
Το 1925 εκδίδεται «Η ζωή του Χριστού», ενώ την ίδια χρονιά εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα της πολιομυελίτιδας, αρρώστιας που θα την ταλαιπωρήσει μέχρι τον θάνατό της.
Το 1929 ξεκίνησε τη συγγραφή της τριλογίας «Ρωμιοπούλες», η οποία τελείωσε το 1939. Το πρώτο βιβλίο, «Το Ξύπνημα», καλύπτει γεγονότα των ετών 1895-1907, η «Λάβρα» καλύπτει τα έτη 1907-1909 και το «Σούρουπο» τα έτη 1914-1920. Εν τω μεταξύ, εκδόθηκαν άλλα τρία μυθιστορήματά της: ο «Τρελαντώνης» (1932), ο «Μάγκας» (1935) και τα «Μυστικά του Βάλτου» (1937), όπου η ιστορία εκτυλίσσεται γύρω από τη λίμνη των Γιαννιτσών κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.
Τρελαντώνης
Οι απολαυστικές περιπέτειες του αξέχαστου ήρωα και αδερφού της Δέλτα στην Καστέλα του 1879.
Το συναρπαστικό μυθιστόρημα – σταθμός της παιδικής λογοτεχνίας, που πρωτοεκδόθηκε το 1932, σε μία πολυτελή σκληρόδετη έκδοση.
Ο Αντώνης και τα τρία αδέρφια του, η Αλεξάνδρα, η Πουλουδιά και ο Αλέξανδρος − που ζουν μόνιμα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου −, φιλοξενούνται για τις καλοκαιρινές διακοπές από τους θείους τους στην Καστέλα του Πειραιά. Τα τέσσερα παιδιά φέρνουν τα πάνω κάτω στη ζωή των ενηλίκων. Ανάμεσά τους, ο Αντώνης − ο πιο σκανδαλιάρης από όλους αλλά ακέραιος χαρακτήρας, πρότυπο για τα αδέρφια του και μόνιμος πονοκέφαλος για τους μεγάλους − γίνεται με τις απολαυστικές περιπέτειές του σύμβολο τιμιότητας και θάρρους. Πρόκειται για τον αξέχαστο ήρωα μιας διασκεδαστικής ιστορίας, η οποία περιγράφει το συναρπαστικό καλοκαίρι του 1879 που όντως πέρασαν στην Καστέλα τα παιδιά του Εμμανουήλ Μπενάκη, δηλαδή η Πηνελόπη (η οποία στο βιβλίο «εμφανίζεται» με τη μορφή της Πουλουδιάς) και τα αδέρφια της.
Ο Τρελαντώνης − κορυφαίο μυθιστόρημα της παιδικής λογοτεχνίας, που πρωτοεκδόθηκε το 1932 και δεν έπαψε έκτοτε να διαβάζεται − επιβεβαιώνει την άποψη ότι πραγματικά καλό βιβλίο για τα παιδιά είναι το βιβλίο το οποίο κερδίζει τόσο τους μικρούς όσο και τους μεγάλους αναγνώστες.
Ο έρωτάς της με τον Ίωνα Δραγούμη
Τον πραγματικό έρωτα τον γνωρίζει τον Φεβρουάριο του 1905. Ο υποπρόξενος στην Αλεξάνδρεια Ίων Δραγούμης είναι ο μοναδικός άνδρας που την κλέβει την καρδιά και δεν διστάζει να αποκαλύψει ακόμα και στον άνδρα της τα αισθήματά της.
Ο Δραγούμης είναι πέντε χρόνια μικρότερός της και την ερωτεύεται με πάθος. Η απόσταση που τους χωρίζει την επιστροφή στην Αθήνα είναι ένας από τους λόγους που ο έρωτας αυτός έμεινε πλατωνικός καθώς η Δέλτα δεν μπορούσε να απαρνηθεί τον ρόλο της συζύγου και μητέρας. Η παράφορη αυτή σχέση λήγει όταν ο Δραγούμης ερωτεύεται την Μαρίκα Κοτοπούλη το 1912, ωστόσο εκείνη δεν τον ξεπέρασε ποτέ. Τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της θα παραμείνει μαυροντυμένη με την σκέψη της αυτοκτονίας να επανέρχεται συχνά στο μυαλό της.
Το 1916 η οικογένεια εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα και ένα χρόνο αργότερα ο πατέρας της Εμμανουήλ Μπενάκης δήμαρχος Αθηναίων συλλαμβάνεται ως Βενιζελικός συνομώτης. Από τότε η Δέλτα τάσσεται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο με τον οποίο αναπτύσσει στενή φιλία.
Ο θάνατός της
Στις 27 Απριλίου 1941 ημέρα όπου τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την Αθήνα, η Πηνελόπη Δέλτα αυτοκτονεί παίρνοντας δηλητήριο, γράφοντας σε ιδιόχειρο σημείωμα (“Παιδιά μου, ούτε παπά, ούτε κηδεία. Παραχώστε με σε μια γωνιά του κήπου, αλλά μόνο αφού βεβαιωθείτε ότι δεν ζω πια. Φροντίστε τον πατέρα σας. Τον φιλώ σφιχτά. Π.Σ. Δέλτα») και αφήνοντας την τελευταία της πνοή την 2 Μαΐου 1941. Στον τάφο της, στον κήπο του σπιτιού της, χαράχθηκε η λέξη ΣIΩΠH. Σήμερα στο εντυπωσιακό σπίτι στην Κηφισιά στεγάζονται τα αρχεία του Μουσείο Μπενάκη, ενώ ο τάφος της είναι μη επισκέψιμος σε ένα εκκλησάκι που ανήκει στην οικογένεια του Αντώνη Σαμαρά.
Το απόσπασμα που ακολουθεί, είναι από το υπέροχο βιβλίο του Robert Fulghumμε τον ομώνυμο τίτλο. Ο συγγραφέας έφτασε σε μεγάλη ηλικία για να καταλάβει πως όλα τα εφόδια που απέκτησε στη ζωή του, τα έμαθε στο νηπιαγωγείο. Ρίξτε μια ματιά και ίσως στα λόγια του βρείτε τον εαυτό σας ή και το ίδιο σας το παιδί.
Όσα πραγματικά πρέπει να ξέρω για το πώς να ζω, τι να κάνω και πώς να είμαι, τα έμαθα στο νηπιαγωγείο. Η σοφία δε βρισκόταν στην κορυφή του σχολικού βουνού, αλλά εκεί, στα βουναλάκια από άμμο, στο νηπιαγωγείο.
Αυτά είναι τα πράγματα που έμαθα:
1. Να μοιράζεσαι τα πάντα. 2. Να παίζεις τίμια. 3. Να μη χτυπάς τους άλλους. 4. Να βάζεις τα πράγματα πάλι εκεί που τα βρήκες. 5. Να καθαρίζεις τις τσαπατσουλιές σου. 6. Να μην παίρνεις τα πράγματα που δεν είναι δικά σου. 7. Να λες συγγνώμη, όταν πληγώνεις κάποιον. 8. Να πλένεις τα χέρια σου πριν από το φαγητό. 9. Να κοκκινίζεις. 10. Ζεστά κουλουράκια και κρύο γάλα κάνουν καλό. 11. Να ζεις μια ισορροπημένη ζωή, να μαθαίνεις λίγο, να σκέπτεσαι λίγο, να σχεδιάζεις, να ζωγραφίζεις, να τραγουδάς, να χορεύεις, να παίζεις και να εργάζεσαι κάθε μέρα από λίγο. 12. Να παίρνεις έναν υπνάκο το απόγευμα. 13. Όταν βγαίνεις έξω στον κόσμο, να προσέχεις την κίνηση, να κρατιέσαι από το χέρι και να μένεις μαζί με τους άλλους. 14. Να αντιλαμβάνεσαι τα θαύματα. Να θυμάσαι το μικρό σπόρο μέσα στο δοχείο από φελιζόλ. Οι ρίζες πάνε προς τα κάτω και το φυτό προς τα πάνω. Κανείς πραγματικάδεν ξέρει πώς και γιατί, αλλά όλοι μας μοιάζουμε σ’ αυτό. 15. Τα χρυσόψαρα, τα χάμστερς, τα άσπρα ποντίκια, ακόμη κι ο μικρός σπόρος μέσα στο πλαστικό δοχείο, όλα πεθαίνουν. Το ίδιο κι εμείς. Να θυμάσαι τελικά τα βιβλία και την πρώτη λέξη που έμαθες την πιο μεγάλη απ’ άλλους: τη λέξη ΚΟΙΤΑ.
Όλα όσα πρέπει να ξέρετε βρίσκονται κάπου εδώ μέσα. Ο χρυσός κανόνας, η αγάπη και οι βασικές αρχές υγιεινής, η οικολογία, η πολιτική, η ισότητα και η υγιεινή ζωή. Πάρτε μια απ’ αυτές τις συμβουλές, εκφράστε την με επιτηδευμένη ορολογία ενηλίκων και εφαρμόστε τη στην οικογενειακή σας ζωή, στην εργασία σας, στην κυβέρνησή σας, στον κόσμο σας και θα παραμείνει αληθινή, ξεκάθαρη, σταθερή.
Σκεφτείτε πόσο καλύτερος θα ήταν ο κόσμος, αν όλοι εμείς οι άνθρωποι τρώγαμε γάλα με κουλουράκια γύρω στις τρεις το απόγευμα και μετά ξαπλώναμε κάτω από τις κουβέρτες για έναν υπνάκο. Ή, αν όλες οι κυβερνήσεις είχαν ως βασική αρχή να βάζουν πάντα τα πράγματα εκεί που τα βρήκαν και να καθαρίζουν τις τσαπατσουλιές τους.
Είναι ακόμη αλήθεια, ανεξάρτητα από την ηλικία σας, πως όταν βγαίνετε έξω στον κόσμο είναι καλύτερα να κρατιέστε από το χέρι και να μένετε μαζί με άλλους.
Σε ασπρόμαυρο πλάνο βλέπουμε τον ασθενή με τη θεραπεύτριά του, η οποία του ζητά να της αφεθεί. Παρατηρούμε μία σχέση εξουσίας, καθώς ο ασθενής βρίσκεται σε πλήρη εξάρτηση από την θεραπεύτριά του: το γεγονός ότι η αποκατάσταση της υγείας του εξαρτάται από την ίδια και η προτροπή της να αφεθεί στα χέρια της δημιουργεί μία μεταφορά της βιβλικής δημιουργίας του ανθρώπου από τον Θεό, ο οποίος του εμφύσησε τη ζωή. Η θεραπεύτρια αγγίζει τα χέρια και την πλάτη του ασθενή, ενώ στο τέλος τον προτρέπει να αρθρώσει την φράση «Μπορώ να μιλήσω». Η Ελίζα Σικαλοπούλου στο άρθρο της «Όνειρα και πραγματικότητες. Το μοντάζ στον καθρέφτη» υποστηρίζει: «Σε συνθήκη ονειρικής mise-en- scène, η ταινία ανοίγει πριν τα génériques με δύο πλάνα (ένα μικρής διάρκειας στα 20” και ένα πολύ μεγάλης στα 3:38’), γυρισμένα σε ντοκιμαντερίστικο στυλ, ενός εφήβου που τραυλίζει κάνοντας εξάσκηση με τη θεραπεύτριά του και κατορθώνοντας τελικά να αρθρώσει ένα υπαρξιακό και ανακουφιστικό «Μπορώ να μιλήσω», που παραπέμπει στο χριστιανικό «Εν αρχή ην ο λόγος,» καθώς και στην κατακερματισμένη αναπαράσταση του Εγώ ως ομιλούντος υποκειμένου»[1].
Εάν πραγματοποιήσουμε μια ολίσθηση–αναλογία από τον μικρόκοσμο στον μακρόκοσμο η θεραπεύτρια μοιάζει με έναν γλύπτη που σμιλεύει ένα γλυπτό, δίνοντάς του πνοή, όπως ο γλύπτης-Θεός πλάθει τον άνθρωπο-γλυπτό, εμφυσώντας του τη ζωή. Η απουσία χρωμάτων προσδίδει την αίσθηση του απόκοσμου και του άχρονου, καθώς πρόκειται για μια δράση που υπερβαίνει τον ασφυκτικό περιορισμό σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Πρόκειται για μία πράξη Γέννησης -για την οποιαδήποτε γέννηση ή αναγέννηση: ενός ανθρώπου, μίας κινηματογραφικής ταινίας, μιας ιδέας, μιας σχέσης. Οι κινήσεις της θεραπεύτριας θυμίζουν τελετουργία, την τελετουργία της γέννησης και παράλληλα της ίασης. Δύο έννοιες που βρίσκονται όμως σε πλήρη εξάρτηση η μία από την άλλη. Η θεραπεύτρια-γλύπτης-Θεός μοιάζει με υπνωτιστή, ο οποίος ασκεί πλήρη έλεγχο στον υπνωτιζόμενο. Όπως ακριβώς και ο σκηνοθέτης-Θεός υπνωτίζει-κατευθύνει τον θεατή του να βυθιστεί στο δημιούργημά του.
Ο Παράδεισος συγχωρεί
Σε επόμενη σκηνή ο θεατής βλέπει την απεραντοσύνη των εκτάσεων και του ουρανού, οι οποίες παραπέμπουν στον Παράδεισο: είναι όμως ένας παράδεισος, ο οποίος δεν είναι ουτοπικός αλλά επίγειος. Ένας παράδεισος μέσα-στη-γη, ένας ενδόκοσμος παράδεισος, γεγονός που κλείνει το μάτι στον θεατή υπενθυμίζοντάς του το ίδιο το θαύμα της δημιουργίας: η φύση ως καθημερινό θαύμα, ως μία υπαρκτή Εδέμ, λειτουργεί ως ο ιδεατός χώρος-πλαίσιο του ανθρώπου, επαναφέροντάς τον σε μια υπερ-ιστορική, υπερ-πολιτισμική κατάσταση, λειτουργώντας ως μια κλασική μεταφορά της κατάστασης πριν την Πτώση. Εξαιρετικό ενδιαφέρον προκαλεί εδώ η στατική φιγούρα της γυναίκας: όταν αρχικά την βλέπουμε με γυρισμένη πλάτη βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον-πλαίσιό της, σαν μία υπερβατική, σχεδόν εξαγιασμένη φιγούρα. Η ενδιαφέρουσα αντίθεση πραγματοποιείται στη συνέχεια όταν βλέπουμε τη γυναίκα να καπνίζει. Η χρήση του τσιγάρου δημιουργεί αυτόματα μια ισχυρή αντίθεση με το παραδείσιο τοπίο και την εναρμονισμένη σε αυτό φιγούρα. Μας υπενθυμίζει πως πρόκειται για άνθρωπο, πως το προπατορικό αμάρτημα έχει ήδη συντελεστεί, πως βρισκόμαστε μετά την Πτώση, πως ο άνθρωπος δεν είναι τέλειος, έχει κάποιες φορές ανάγκη από εξαρτήσεις, παρόλα αυτά εξακολουθεί να έχει δικαίωμα και πρόσβαση στον Παράδεισο, ο οποίος πλέον κατανοεί και συγχωρεί το λάθος, αγκαλιάζει την φθαρτότητα και την ατέλεια.
Οι κλίμακες της φωτιάς
Δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο που εντοπίζουμε στην επιλογή του τσιγάρου είναι ότι αποτελεί την μικροκλίμακα της φωτιάς, την ελάχιστη δηλαδή δυνατή φωτιά, σε αναλογία με την μετέπειτα πυρκαγιά. Βλέπουμε δηλαδή δύο διαμετρικά αντίθετες καταστάσεις της φωτιάς, την ελάχιστη και τη μέγιστη (και τη μεσαία στη συνέχεια [το τζάκι και η καιόμενη βάτος]). Η φωτιά αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης περικυκλώνει τον άνθρωπο, υπενθυμίζοντάς του διαρκώς την αδυναμία του. Και τα τρία επίπεδα φωτιάς (ελάχιστο, μεσαίο και μέγιστο) μοιάζουν με υπενθυμίσεις της τρωτότητας, της φθαρτότητας, της ατέλειας του ανθρώπου: το τσιγάρο (ελάχιστη) υπενθυμίζει την αδυναμία του να ελέγξει και να αντισταθεί σε εξαρτήσεις, η μεσαία (το τζάκι) την αδυναμία του μπροστά στις θερμοκρασίες της φύσης (νιώθει υπερβολικό κρύο και ζέστη), η μέγιστη (πυρκαγιά) την αδυναμία του μπροστά στη φύση: οι φιγούρες στέκονται ακίνητες, σα μαρμαρωμένες και αγναντεύουν τη φωτιά, κοιτούν με δέος και παγώνουν μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, το οποίο ισούται με τη δική τους μικρότητα: η φωτιά που καίει, που εξαφανίζει, που σκοτώνει, που καταστρέφει, που τραυματίζει, που ακρωτηριάζει, που βασανίζει. Ο άνθρωπος ανίσχυρος μπροστά στη φωτιά-φύση, ανίσχυρος μπροστά στη φθορά, στο γήρας, στον θάνατο.
Ρίζες
Η δεύτερη αντίθεση παρατηρείται με την άφιξη του γιατρού. Μια φιγούρα με κοστούμι συμβολίζει την αντίθεση από την ηρεμία και τη γαλήνη της φύσης. Το κοστούμι σύμβολο της επαγγελματικής επιτυχίας, των ευθυνών, του άγχους, των υποχρεώσεων, ενίοτε του κυνισμού και της φιλοδοξίας φαντάζει ξένο στο εδεμικό τοπίο, δημιουργώντας μια αντίθεση με τη γύμνια (σύμβολο της αθωότητας) των πρωτόπλαστων. Οπότε, ενδιαφέρον προκαλεί στη συνέχεια η άμεση και ξαφνική πτώση του γιατρού από το ξύλινο στήριγμα. Σα να τον ξερνάει η ίδια η φύση, υπενθυμίζοντάς του πως αποτελεί μια παραφωνία. Πράγματι, το πρώτο πράγμα που συνειδητοποιεί και δηλώνει ο γιατρός μετά την πτώση του είναι πως έπεσε και βρήκε ρίζες. Συνειδητοποιεί πως «τα φυτά νιώθουν και καταλαβαίνουν», πως «εμείς τρέχουμε, αισχρολογούμε, βιαζόμαστε» και «δεν πιστεύουμε στη φύση μέσα μας». Η στιγμή που ο γιατρός αγγίζει και κοιτάζει τις ρίζες έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον: το βλέμμα του γιατρού είναι εκστατικό, κοιτάζει σα να ανακαλύπτει για πρώτη φορά τον κόσμο, σα να συνειδητοποιεί τον κοινό για όλους τόπο προέλευσης: τις ρίζες. Οι ρίζες διεισδύουν μέσα στη γη, όπως ακριβώς διεισδύουν μέσα στα έγκατα της ύπαρξής μας, καθορίζοντας την ταυτότητά μας και στοιχειώνοντάς την με τη μνήμη. Οι ρίζες που κρατάει και κοιτάει ο γιατρός είναι σαν μια οπτική και υλική αποτύπωση της ίδιας της μνήμης. Οι ρίζες-μνήμη είναι αυτές που προκαλούν το στοίχειωμα της ύπαρξης από το παρελθόν της, με το οποίο είναι ισόβια αλυσοδεμένη. Η ύπαρξη η αλυσοδεμένη με το παρελθόν της, όπως το αλυσοδεμένο με τις ρίζες του δέντρο, μια αναλογία του ανθρώπου με το δέντρο και κατ’ επέκταση με τη φύση, ο άνθρωπος ως μέρος της φύσης, ως απλά ένα κομμάτι των έμβιων όντων του συμπαντικού παζλ και όχι ως το κέντρο του. Ο Ταρκόφσκι στο Σμιλεύοντας τον χρόνο εξομολογείται: «Σε όλες μου τις ταινίες απέδιδα μεγάλη σημασία σ’ ότι έχει σχέση με τις ρίζες μας: δεσμοί με το οικογενειακό σπίτι, την παιδική ηλικία, τον τόπο, τη Γη»[2].
Η πτώση του γιατρού στη γη-χώμα παραπέμπει σε ένα χαρακτηριστικό μοτίβο του Ταρκόφσκι. Σύμφωνα με τον Antoine de Baecque «ο Ταρκόφσκι είναι ένας γήινος σκηνοθέτης, σκηνοθέτης της γης του. Ανακατωμένες με τη λάσπη, οι υπάρξεις του βρίσκουν τη δύναμη να επιζήσουν και να γνωρίσουν την περιπλάνηση των ονειροπολήσεων. Στραμμένο προς τα κάτω, το βλέμμα του καλλιτέχνη επιβάλλει σε όλους μια συγχώνευση με την ύλη, με τη γη. Αυτή η γη κατατρέχει τον Ταρκόφσκι. […] Ωστόσο, η γη του Ταρκόφσκι δεν είναι τίποτα χωρίς νερό, νερό βαρύ, ακίνητο, περιορισμένο, κυκλωμένο, όπου λιμνάζουν οι νοσταλγίες, όπως το νερό τ’ ουρανού, φως αμυδρό της βροχής, που αγγέλλει το ουσιώδες.[3] Σ’ αυτόν τον συνδυασμό, της γης και του νερού, εδρεύει η δύναμη της ζωής. Από τις ρίζες ως τα φύλλα, δρόμος αποτυπωμένος από την κάμερα με πολλαπλές επαναλήψεις, καταγράφεται μ’ αυτόν τον τρόπο το γήινο οδοιπορικό. […] Μέσα από αυτή τη διαδοχή, ο Ταρκόφσκι ξεδιπλώνει το μυστήριο της γένεσης και μετά της αναγέννησης. […] όσο περισσότερο το νερό συγκρατιέται, όσο περισσότερο λιμνάζει, τόσο περισσότερο περιέχει τη δύναμη της ζωής. Το ακίνητο νερό, το περιορισμένο, το περιχαρακωμένο, είναι το ίδιο το υλικό των πυρετών του Ταρκόφσκι. Γίνεται ρευστό, όπου λιμνάζουν οι συγκινήσεις, αυτές οι συγκινήσεις που το πολύ ζωντανό νερό θα τις πάει μακριά. Ο Ταρκόφσκι είναι ένας ποιητής του βαρέως ύδατος».[4] Στον Καθρέφτη βλέπουμε διάφορα αντικείμενα μέσα σε αυτά τα λιμνάζοντα νερά. Σύμφωνα με τον Σωτήρη Γουνέλα «Ψηλαφεί όλα τα πράγματα που στέκουν βυθισμένα στην ησυχία του νερού, πέτρες, γυαλιά, καρφιά, μέταλλα, βρύα, σκουπίδια, οτιδήποτε πεταμένο κι ίσως άχρηστο, που εκεί στο βάθος του νερού, καθώς το φωτίζει η ματιά του, αποκτά μιαν άλλη αξία, γίνεται κάτι σαν φωτεινός θάνατος, σαν μικρή ανάσταση».[5]
Βιωμένος χώρος
Η μνήμη πρωταγωνιστεί στον Καθρέφτη και αποκτά υλικότητα κυρίως μέσω του σπιτιού των παιδικών χρόνων. Το σπίτι πρωταγωνιστεί: πως γίνεται να πρωταγωνιστεί ένα αντικείμενο εφόσον δεν είναι άνθρωπος ή τουλάχιστον ένα έμβιο ον; Κοιτάζοντας το σπίτι, φιλτραρισμένο μέσα από την οπτική και το κάδρο του σκηνοθέτη, γινόμαστε μάρτυρες μιας ολίσθησης από την ιδιότητα του αντικειμένου σε αυτήν του υποκειμένου. Το σπίτι υποκειμενοποιείται γιατί είναι ένας χώρος βιωμένος, ένας χώρος εμποτισμένος με τη μνήμη, ένας χώρος στοιχειωμένος με τα βιώματα του κατοίκου, ένας χώρος που μπορεί να ιδωθεί μόνο σε πλήρη εξάρτηση από το υποκείμενο που τον κατοίκησε. Έτσι, στον Καθρέφτη δεν βλέπουμε στην ουσία το σπίτι αλλά το β λ έ μ μ α του ήρωα, που επαναβιώνει το παρελθόν του, που ανασυνθέτει την περασμένη του ζωή. Η ανακατασκευή του παρελθόντος, «αυτή η ανάμνηση είναι μία δράση που φέρει το στίγμα του εαυτού. […] Μέσω της αναδημιουργίας του παρελθόντος πρωταγωνιστούν οι προτιμήσεις, η ελευθερία. Σύμφωνα με τον Faure-Fremiet αυτή η αναδημιουργία δε διαφέρει ουσιαστικά από την καλλιτεχνική δημιουργία»[6].
Ανθρώπινα και μη ανθρώπινα ερείπια
Από το ταβάνι του σπιτιού βλέπουμε να πέφτουν ερείπια. Στη συνείδηση-μνήμη του αφηγητή το σπίτι χάνει την ίδια την ιδιότητά του, χάνει τον λόγο για τον οποίο προοριζόταν: η λειτουργία του, ως μήτρα ασφάλειας, προστασίας και οικειότητας υπονομεύεται. Το σπίτι φαντάζει τώρα απειλητικό και θλιβερό γιατί είναι ετοιμοθάνατο. Το σπίτι καταρρέει, μετατρέπεται σε ερείπιο: σε ένα μεταίχμιο ζωής – μη ζωής, όπως ένα φάντασμα, όπως ο ίδιος ο ήρωας στο παρόν του: είναι ετοιμοθάνατος, βρίσκεται επίσης στο μεταίχμιο ζωής – μη ζωής, είναι επίσης μία ύπαρξη που καταρρέει.
Καθρέφτες
Οι καθρέφτες δεσπόζουν. «Οι καθρέφτες δίνουν τον τόνο και μέσω ενός φαινομένου πολλαπλών αντανακλάσεων, επιτρέπουν στις αναμνήσεις να συναρθρωθούν η μία με την άλλη. […] Ο Ταρκόφσκι σκηνοθέτησε την ταινία του ξεκινώντας από δύο καθρέφτες. Ο πρώτος, τοποθετημένος στο τέλος (στο νοσοκομείο όπου πεθαίνει ο ήρωας) αντανακλά την περασμένη ζωή. Ένας δεύτερος, τοποθετημένος στην αρχή της ιστορίας, παραπέμπει στο παρόν του αφηγητή. Ένα μάτι ανάμεσα σε δύο καθρέφτες: προκαλεί μια αδιαίρετη διαίρεση των αντανακλάσεων. Το βλέμμα μεταφέρεται από τον έναν στον άλλον καθρέφτη με ατελείωτες παραλλαγές. […] Τρεις γυναίκες διαφορετικών ηλικιών βυθίζονται σ’ αυτό το σκηνικό σα μαρτυρίες του κόσμου που ξυπνά»[7].
Ο καθρέφτης είτε ραγισμένος είτε όχι είναι πάντοτε παραμορφωτικός. Πάντοτε η αντανάκλαση-το είδωλο-ο αντικατοπτρισμός. Οπότε πάντοτε εξαρτημένος από το εκάστοτε βλέμμα. Ο καθρέφτης-αντανάκλαση του βλέμματός-μου, είναι πάντα ένας διάλογος: ένα χωνευτήρι βλεμμάτων (βλ. λχ. το ναρκισσιστικό, ωραιοπαθές βλέμμα της γυναίκας με τα γαλάζια σκουλαρίκια σε αντίθεση με το βαθύ βλέμμα του παιδιού, βλέμμα δυσανάλογο με την ηλικία του, βλέμμα που θα μπορούσε να ανήκε στον μεσήλικα αφηγητή, ο οποίος επιστρέφει με τη μνήμη του σε έναν παρελθοντικό εαυτό του). Όλοι οι καθρέφτες αποτελούν κομμάτια που συνθέτουν έναν μεγαλύτερο καθρέφτη, το σπίτι των παιδικών αναμνήσεων του ήρωα. Το σπίτι-μνήμη, που όπως προαναφέραμε φαντάζει σαν τον καθρέφτη της παιδικής ηλικίας, τον καθρέφτη της ζωής του που έχει πια περάσει. Είναι ετοιμοθάνατος άρα ολόκληρη πλέον η ζωή του είναι ένας καθρέφτης, μια αντανάκλαση αυτού που είχε κάποτε υπάρξει. Σύμφωνα με τον Antoine de Baecque το βλέμμα του Ταρκόφσκι «είναι επίμονο, στηριγμένο γερά, σχεδόν βεβιασμένο, το μόνο βλέμμα που είναι ικανό να χαράξει ένα αυλάκι μέσα σ’ αυτό το βαρύ υλικό των αισθήσεων. Ο Ταρκόφσκι είναι ο σκηνοθέτης του επίμονου, του έμμονου βλέμματος»[8].
Η Ελίζα Σικαλοπούλου στο άρθρο της για τον Καθρέφτη συσχετίζει τον καθρέφτη με τον χρόνο: «Ο χρόνος θρυμματίζεται, καθίσταται πολυπρισματικός σαν καθρέφτης μέσα στον οποίο τα είδωλα λιώνουν και συμπλέκονται, υποβάλλοντας το θεατή σε πολλαπλά δίκτυα αντανακλάσεων που αποτελούν αλλοιώσεις, φωτεινές παραμορφώσεις του χώρου και το χρόνου με αυτονομία, υλικότητα και δική τους ζωή, σαν ανθρωποκεντρικά χρονικά γλυπτά».[9]
Γάλα
Μία άλλη εικόνα που υπάρχει στις αναμνήσεις του πρωταγωνιστή στο σπίτι των παιδικών του χρόνων είναι το χυμένο γάλα. Το λευκό γάλα σύμβολο του αγνού και κατ’ επέκταση της παιδικής αθωότητας[10], η πρώτη τροφή ενός έμβιου όντος που μόλις έρχεται στη ζωή είναι τώρα χυμένο: χυμένο άρα πεταμένο άρα χωρίς να έχει πλέον τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί. Το γάλα που κάποτε καλωσόρισε τον ήρωα στη ζωή, κείται τώρα αδρανές και ά-χρηστο, αποχαιρετώντας τον από τη ζωή. Οι σταγόνες γάλατος πέφτουν, όπως και οι στιγμές ζωής του καθενός.
Πτήσεις
Χαρακτηριστικές επίσης είναι οι εικόνες της κοπέλας που αιωρείται πάνω από το κρεβάτι και του άντρα που αιωρείται πάνω από τη γη με το αερόστατο. Η αιώρηση, οι άνθρωποι που ίπτανται, ένα ξεκάθαρα ονειρικό μοτίβο και μια ουτοπική-απωθημένη επιθυμία του ανθρώπου προϋποθέτει και ταυτόχρονα συνεπάγεται την αναίρεση της βαρύτητας, του βασικής αιτίας ύπαρξης της γης και άρα της ζωής. Τώρα ένας άνθρωπος που βρίσκεται στο κατώφλι του θανάτου ετοιμάζεται για την προσωπική του πτήση. Το σπουργίτι σύμφωνα με τον Baecque «λειτουργεί σαν το πέρασμα της μαρτυρίας ανάμεσα στο κορμί του αρρώστου και στη μνήμη του»[11].
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αντρέι Ταρκόφσκι: Σμιλεύοντας τον χρόνο, Νεφέλη, Αθήνα 1987.
Antoine de Baecque: ΑντρέιΤαρκόφσκι. Μια ξενάγηση στο έργο του, μετάφρ. Δώρα Δημητρούλια, Γκοβόστη, Αθήνα 1992.
[10] Σύμφωνα με τον Baecque τα παιδιά στον Ταρκόφσκι δεν είναι μόνο σύμβολα της αθωότητας: «Τα παιδιά του Ταρκοφσκι ενσαρκώνουν ταυτόχρονα την τερατοσύνη του κόσμου και την αγιότητά του», βλ. Antoine de Baecque: Αντρέι Ταρκόφσκι. Μια ξενάγηση στο έργο του, σ. 74.
[11] Antoine de Baecque: Αντρέι Ταρκόφσκι. Μια ξενάγηση στο έργο του, σ. 108.
Η Ιφιγένεια Καφετζοπούλου είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Θεατρολογίας του τμήματος Θεατρικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α. και Αναπληρώτρια καθηγήτρια Θεατρικής Αγωγής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Είναι αριστούχος απόφοιτος του τμήματος Θεατρικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α. και του μεταπτυχιακού προγράμματος του ιδίου τμήματος. Οι συμμετοχές της σε συνέδρια περιλαμβάνουν τις εξής ανακοινώσεις: «Ο χρόνος στο θέατρο: η παράσταση Το Γάλα υπό το πρίσμα τεσσάρων παραγωγών», «Η ψηφιακή μετάβαση. Ο διάλογος με τους νόμους της Google», «Η τέχνη στο σχολείο. Το παράδειγμα του θεατρικού συγγραφέως και εκπαιδευτικού Βασίλειου Κατσικονούρη», «Η ρευστότητα του φύλου στην αθέατη πλευρά της αρχαίας τραγωδίας σε διάλογο με τη σύγχρονη ελληνική δραματουργία: το παράδειγμα του Χρύσιππου και του Φαέθοντος». Τα ποιήματά της «Πρόσκρουση» και «Τίμημα» έχουν δημοσιευτεί στο 62ο Τεύχος του έντυπου περιοδικού Μανδραγόρας (2020) και τα ποιήματα «Καρδιά», «Enjoy your flight» και «Υλικό» στο αντίστοιχο ηλεκτρονικό περιοδικό. Τα ποιήματα «Βιασμός», «Διάψευση» και «Μόλυνση» έχουν δημοσιευτεί στο ηλεκτρικό περιοδικό Diastixo.gr.
